خارج فقه

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم مسئله سیزدهم- تعلق خمس به رأس المال- بررسی اشکالات وارده به نظر مختار ۱۳۹۶/۰۶/۲۸         خلاصه جلسه گذشته عرض شد در مورد تعلق خمس به رأس المال، پنج قول وجود دارد و حق در مسأله همان است که امام (ره) در متن تحریر به آن ملتزم شد. امام (ره) فرمودند در صورتی که ربح کسب برای حفظ وجاهت و معاش مورد نیاز باشد، و در جایی سرمایه گذاری شود، این رأس المال از مؤونه محسوب می‎شود و خمس ندارد؛ در غیر اینصورت از مؤونه محسوب نمی‎شود و باید خمس آن پرداخته شود. خلاصه دلیل نظر مختار دلیل اینکه این نظر مورد قبول است، با توجه به مقدمه‎ای که در جلسه گذشته

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم مسئله سیزدهم- تعلق خمس به رأس المال- نظر مختار ۱۳۹۵/۰۶/۲۷         خلاصه جلسه گذشته بحث در این بود که اگر مالی از راه کسب و تجارت به عنوان سود و ربح باقی مانده، چنانچه بخواهد به عنوان سرمایه یا به تعبیر دیگر رأس المال، مورد استفاده قرار بگیرد، آیا چنین مالی متعلق خمس هست یا نیست؟ یعنی مثلاً از سودی که برایش باقی مانده، بخواهد مقداری را سرمایه‎گذاری کند، بعد از آنکه بخشی را به عنوان مؤونه صرف کرده است، آیا اول باید خمس این باقیمانده را دهد و بعد سرمایه‎گذاری کند؟ یا اینکه رأس المال در صورتی که مورد نیاز باشد از مؤونه محسوب می‎شود و لازم نیست که خمس

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم مسئله سیزدهم- تعلق خمس به رأس المال- تنقیح موضوع بحث-اقوال در مسئله ۱۳۹۵/۰۶/۲۴         تعلق خمس به رأس المال (سرمایه) مسئله سیزدهم: « الأحوط بل الأقوى عدم احتساب رأس المال مع الحاجة إليه من المؤونة‌، فيجب عليه خمسه إذا كان من أرباح المكاسب، إلا إذا احتاج إلى مجموعه في حفظ وجاهته أو إعاشته مما يليق بحاله، كما لو فرض أنه مع إخراج خمسه يتنزل إلى كسب لا يليق بحاله أو لا يفي بمؤونة، فإذا لم يكن عنده مال فاستفاد بإجارة أو غيرها مقدارا و أراد أن يجعله رأس ماله للتجارة و يتجر به يجب عليه إخراج خمسه، و كذلك الحال في الملك الذي يشتريه من الأرباح ليستفيد من عائداته» . امام

جلسه ۱ – PDF جلسه اول مسئله سیزدهم- تعلق خمس به رأس المال ۱۳۹۵/۰۶/۲۳         وظایف ذاتی روحانیت از روزی که حوزه‌های علمیه تأسیس شده است تا به امروز نه تنها از ضرورت توجه به حوزه‌های علمیه و حضور در این مراکز علمی کاسته نشده، بلکه هرچه جلوتر می‌رویم، این ضرورت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ اگر وظایف ذاتی روحانیت را که عبارت است از: ۱- شناخت صحیح دین ۲- ابلاغ معارف دینی ۳- تلاش برای عینیّت بخشیدن به احکام دین و در نهایت اصلاح جامعه و جلوگیری از افساد جامعه بدانیم، این وظایف و مسائل هیچگاه کم اهمیت نمی‌شود؛ شناخت صحیح دین، ابلاغ پیام دین به مردم، کوشش برای دینی کردن جامعه و عینیّت بخشیدن به احکام

جلسه ۱۰۵ – PDF جلسه صد و پنجم مسأله سوم- مقام دوم: بررسی اشتراط فقر در ابن السبیل ۱۳۹۷/۰۲/۱۸           خلاصه جلسه گذشته نتیجه بحث در مقام اول این شد که فقر در ایتام و مساکین معتبر است و با توجه به آن‎چه که در استدلال بر اشتراط فقر گفته شد، پاسخ قائلین به عدم اشتراط هم معلوم می‎شود. آن‎ها به اطلاق آیه تمسک کرده بودند و نتیجه گرفتند که یتیم و مسکین چون در آیه به صورت مطلق آمده، می‎تواند خمس بگیرد، چه فقیر باشد و چه نباشد. با توجه به ادله‎ای که اقامه شد، هم روایات و هم ارتکاز عقلا و متشرعه به عنوان قرائن لفظی و لبّی می‎تواند اطلاق آیه را تقیید کند

جلسه ۱۰۴ – PDF جلسه صد و چهارم مسأله سوم ۱۳۹۷/۰۲/۱۷         مسأله سوم «الأقوى اعتبار الفقر في اليتامى أما ابن السبيل أي المسافر في غير معصية فلا يعتبر فيه في بلده، نعم يعتبر الحاجة في بلد التسليم و إن كان غنيا في بلده كما مرّ في الزكاة». موضوع مسئله در مسأله سوم بحث از شرط دیگری در اصناف سه‎گانه مستحقین خمس است. تا این‎جا درباره برخی از شروط عامه در اصناف سه‎گانه بحث شد. سه شرط مورد رسیدگی قرار گرفت؛ یکی مسأله سیادت بود، دوم مسأله ایمان و سوم مسأله عدالت. نتیجه بحث درباره این شروط آن شد که سیادت در این سه صنف معتبر است لکن بنائاً علی المشهور به یک معناست و بنائاً علی

جلسه ۱۰۳ – PDF جلسه صد و سوم مسأله دوم- مطالب سه گانه در ذیل مسئله ۱۳۹۷/۰۲/۱۶         مطالب سه گانه در ذیل مسئله عرض شد امام(ره) بعد از بحث از اعتبار ایمان و عدالت در اصناف سه‎گانه از مستحقین خمس، متعرض سه مطلب در مسأله اول شده‎اند. مطلب اول: دفع خمس به متجاهر به فسق مطلب اول درباره دفع خمس به متجاهر به فسق است؛ یعنی کسی که مرتکب کبیره است و فاسق است، به علاوه متجاهر به فسق هم هست؛ اهل تهتک و اهل تجاهر به فسق است و به عنوان فاسق معروف و مشهور است و همه او را به این عنوان می‎شناسند. امام در این باره می‎فرماید: «و الأحوط عدم الدفع إلى المتهتك

جلسه ۱۰۲ – PDF جلسه صد و دوم مسأله دوم- مقام دوم: بررسی اعتبار عدالت در اصناف ثلاثة ۱۳۹۷/۰۲/۱۵         خلاصه جلسه گذشته بحث در اعتبار عدالت در مستحقین خمس بود. عرض شد عمده دلیل قائلین به عدم اعتبار عدالت، این است که خمس بدل از زکات است و مقتضای بدلیت این است که هر آنچه در زکات معتبر است، در خمس نیز معتبر باشد و آنچه در زکات معتبر نیست، در خمس نیز معتبر نیست. به علاوه در باب خمس ما دلیلی بر اعتبار عدالت در مستحقین خمس نداریم. سپس ادله اعتبار عدالت در زکات مورد بررسی قرار گرفت و عرض شد چند دلیل بر اعتبار عدالت در زکات اقامه شده که همگی مورد اشکال قرار

جلسه ۱۰۱ – PDF جلسه صد و یکم مسأله دوم- مقام دوم: بررسی اعتبار عدالت در اصناف ثلاثة ۱۳۹۷/۰۲/۱۱         خلاصه جلسه گذشته مقام دوم در مسأله دوم، درباره اعتبار عدالت است. یعنی بحث در این است که آیا در اصناف سه‎گانه به عنوان مستحقین خمس، عدالت معتبر است یا خیر؟ اگر گفتیم عدالت معتبر است، قهراً بر اساس تعریفی که از عدالت می‎کنیم، باید این خصوصیت در اصناف ثلاثه باشد تا بتوانیم به او خمس دهیم؛ و اگر این خصوصیت نباشد، نمی‎توان به او خمس داد. امام(ره) در مورد اعتبار عدالت می‎فرماید: «و لا یعتبر العدالة علی الأصح». مشهور نیز همین نظر را دارند که عدالت در اصناف سه‎گانه معتبر نیست. مرحوم سید در عروه نیز

جلسه ۱۰۰ – PDF جلسه صد مسأله دوم- مقام اول: بررسی اعتبار ایمان در اصناف ثلاثة- بررسی مسئله طبق مبنای مشهور و مبنای مختار ۱۳۹۷/۰۲/۱۰         بررسی مسئله طبق مبنای مشهور و مبنای مختار در بحث از اعتبار ایمان در اصناف سه‎گانه که مستحق خمس هستند، ادله مشهور مبنی بر اعتبار ایمان ذکر شد. از این هفت دلیل هیچ یک نتوانست مدعای مشهور را ثابت کند. نتیجه بحث بعد از بررسی ادله می‎بایست علی کلا المبنیین مورد ملاحظه قرار گیرد؛ چون عرض کردیم در مورد اینکه خمس متعلق به چه کسی است و آیا به سهام سته تقسیم می‎شود یا خیر، طبق مبنای مشهور متعلق به شش گروه است و لذا به شش سهم تقسیم می‎شود؛ خدا،

جلسه ۹۹ – PDF جلسه نود و نهم مسأله دوم- مقام اول: بررسی اعتبار ایمان در اصناف ثلاثة- ادله ۱۳۹۷/۰۲/۰۹         خلاصه جلسه گذشته در مسأله دوم در دو مقام بحث می‎شود؛ یکی بحث از اعتبار ایمان در اصناف ثلاثه است و دیگری بحث از اعتبار عدالت در این سه صنف است. در مقام اول عرض شد امام(ره) تبعاً للمشهور قائل به اعتبار ایمان هستند. بر اساس این شرط، نیمی از خمس که متعلق به اصناف سه‎گانه است، فقط به آن دسته از بنی هاشم داده می‎شود که شیعه هستند؛ لذا اگر به غیر شیعه داده شود، مجزی و مبرئ ذمه نیست. چند دلیل بر این ادعا اقامه شده است. دلیل اول و دوم مورد بررسی قرار

جلسه ۹۸ – PDF جلسه نود و هشتم مسأله دوم- مقام اول بررسی اعتبار ایمان در اصناف ثلاثة ۱۳۹۷/۰۲/۰۸         مسأله دوم مسأله ۲: «يعتبر الايمان أو ما في حكمه في جميع مستحقي الخمس و لا يعتبر العدالة على الأصح، و الأحوط عدم الدفع إلى المتهتك المتجاهر بالكبائر، بل يقوى عدم الجواز إن كان في الدفع إعانة على الإثم و العدوان و إغراء بالقبيح و في المنع ردع عنه، و الأولى ملاحظة المرجحات في الأفراد». انحصار موضوع بحث در اصناف ثلاثه در مسأله دوم، سخن از اعتبار و عدم اعتبار دو امر دیگر در مستحقین خمس است. البته بحث فقط درباره اصناف ثلاثه است؛ یعنی مساکین، ایتام و ابناء السبیل؛ و الا درباره خدا و رسول و

جلسه ۹۷ – PDF جلسه نود و هفتم مسأله یک- جهت سوم: ملاک سیادت- ادله استحقاق همه سادات نسبت به خمس ۱۳۹۷/۰۲/۰۵           خلاصه جلسه گذشته بعد از اثبات ملاک سیادت و اینکه خمس فقط به کسانی متعلق می‎شود که انتساب به هاشم از طریق پدر داشته باشند، بحث در این بود که آیا همه فرزندان هاشم و عبدالمطلب در این جهت یکسان هستند و فرقی بین تیره‎های مختلف سادات نیست یا اینکه فرق وجود دارد؟ مشهور معتقدند فرقی بین تیره‎های مختلف سادات نیست؛ هر چند امام(ره) متعرض این مطلب نشده‎اند اما مرحوم سید و دیگران فرموده‎اند «لا فرق فی ذلک بین أن یکون عقیلیاً أو عباسیاً أو علویاً». ادله استحقاق همه سادات نسبت به خمس

جلسه ۹۶ – PDF جلسه نود و ششم مسأله یک – جهت سوم: ملاک سیادت- مؤیدات قول مشهور- مقتضای اصل در فرض شک ۱۳۹۷/۰۲/۰۴           خلاصه جلسه گذشته در بحث از ملاک سیادت و مستحقین خمس، هم قول مشهور و هم قول سید مرتضی و صاحب حدائق نقل شد. ادله مشهور به همراه اشکالاتی که صاحب حدائق به این ادله ایراد کرده‎اند، نقل شد و ادله صاحب حدائق هم بیان شد. جلسه گذشته اشکالاتی که متوجه هر دو بخش کلام صاحب حدائق بود، ذکر شد. عرض شد نه اشکالاتی که ایشان به مشهور کرده، وارد است و نه ادله‎ای که بر مدعای خودشان اقامه کرده‎اند تمام است. ریشه مشکل بیان شد که از کجا نشأت گرفته است.

جلسه ۹۵ – PDF جلسه نود و پنجم مسأله یک- جهت سوم: ملاک سیادت- بررسی اشکالات و ادله صاحب حدائق ۱۳۹۷/۰۲/۰۳         بررسی اشکالات و ادله صاحب حدائق اشکالات صاحب حدائق به ادله مشهور و هم‎چنین ادله خودِ ایشان بر قول به استحقاق خمس برای کسی که از طریق مادر به هاشم انتساب پیدا کرده، ذکر شد. اگر بخواهیم به طور ریشه‎ای، سخنان صاحب حدائق را [چه اشکالاً علی المشهور و چه استدلالاً علی مذهب السید] بررسی کنیم و آن نقطه محوری سخن ایشان را باطل کنیم که به تبع آن هم اشکالات ایشان متزلزل می‎شود و هم ادله او، باید بگوییم اصل مسئله‎ای که موجب شده صاحب حدائق به خطا برود و آن اشکالات را به

جلسه ۹۴ – PDF جلسه نود و چهارم مسأله یکم- جهت سوم: ملاک سیادت- اشکالات صاحب حدائق به ادله مشهور- ادله صاحب حدائق بر قول دوم ۱۳۹۷/۰۲/۰۲         خلاصه جلسه گذشته بحث در ملاک سیادت بود؛ سیادتی که موضوعِ برای اخذ خمس و حرمت صدقه است. عرض شد مشهور معتقدند سیادت فقط به انتساب به هاشم از طریق پدر حاصل می‎شود؛ اما سید مرتضی و برخی دیگر معتقدند انتساب به هاشم از طریق مادر نیز موضوع برای جواز اخذ خمس هست. سه دلیل از مشهور نقل شد. صاحب حدائق نسبت به هر سه دلیل اشکال داشتند که اشکال نسبت به دلیل اول و دوم ذکر کردیم. اشکال صاحب حدائق به دلیل سوم دلیل سوم مشهور این بود

جلسه ۹۳ – PDF جلسه نود و سوم مسأله یک- جهت سوم: ملاک سیادت- ادله مشهور(دلیل سوم)- اشکالات صاحب حدائق به ادله مشهور ۱۳۹۷/۰۲/۰۱         خلاصه جلسه گذشته بحث در جهت سوم یعنی ملاک و مناط سیادت بود. عرض شد مشهور قائل‎اند سیادت فقط از طریق انتساب به هاشم آن هم به سبب ابوت حاصل می‎شود؛ لذا انتساب از طریق اُم موجب صدق عنوان سیادت که موضوع برای استحقاق خمس است، نمی‎شود. چند دلیل بر قول مشهور ذکر شده است. دلیل اول و دوم بیان شد؛ یکی اجماع معتضد به تسالم یا شهرت بود؛ دیگری مرسله حماد بن عیسی بود که عرض شد هم سنداً و هم دلالتاً قابل اتکا است. دلیل سوم دلیل سوم این است

جلسه ۹۲ – PDF جلسه نود و دوم مسأله یک- جهت سوم: ملاک سیادت- ادله مشهور- دلیل اول و دوم ۱۳۹۷/۰۱/۲۹           خلاصه جلسه گذشته جهت ثالثه درباره ملاک و مناط سیادت است. عرض شد دو قول در این مسأله وجود دارد؛ یکی قول مشهور و یکی هم قولی که به سید مرتضی نسبت داده شده است. مشهور معتقدند سیادت فقط با انتساب به هاشم به سبب ابوة حاصل می‎شود. اما قول منسوب به سید مرتضی این است که انتساب به هاشم بالأم نیز مشمول عنوان سیادت هست. صاحب حدائق ریشه این نزاع و اختلاف را با ذکر عبارتی از سید مرتضی در این مسأله قرار داد که آیا «ولدُ البنت ولدٌ حقیقةً أم لا». اینکه

جلسه ۹۱ – PDF جلسه نود و یکم مسأله یک – جهت سوم: ملاک سیادت- اقوال- بررسی ریشه اختلاف ۲۸/۰۱/۱۳۹۷           خلاصه جلسه گذشته عرض شد امام(ره) در متن تحریر در مسأله ۱، متعرض جهاتی شده‎اند: جهت اول درباره تقسیم خمس به سهام سته بود که به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت. جهت دوم، درباره مقصود و مراد از ذی القربی و نیز اصناف سه‎گانه مذکور در آیه بود؛ این هم به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت.   جهت سوم: ملاک سیادت جهت سوم، درباره مناط و ملاک سیادت است. امام(ره) بعد از اینکه فرمودند خمس به شش سهم تقسیم می‎شود و سه سهم مربوط به ایتام و مساکین و ابناء السبیل است، فرمود: «و ثلاثة

جلسه ۹۰ – PDF جلسه نود مسأله یک- جهت دوم: مقصود از سهام برخی عناوین- مقام دوم: سهم اصناف ثلاثه- شواهد جمع مختار و پاسخ به اشکالات بر اساس مسلک مختار ۱۳۹۷/۰۱/۲۷         خلاصه جلسه گذشته عرض شد بنابر مسلک مشهور که نیمی از خمس را به اصناف سه‎گانه از سادات اختصاص داده‎اند، چندین اشکال به آنان وارد است. هر چند بتوانیم برخی از این اشکالات را پاسخ دهیم اما قطعاً بعضی از این اشکالات قابل پاسخ نیست یا به سختی و تکلف بتوان پاسخ مناسبی به این اشکالات داد. اما بنابر مسلک مختار که خمس بتمامه متعلق به امام است و آن‎چه از اصناف ثلاثه در آیه و روایات ذکر شده، مصارف خمس هستند این اشکالات