تذکرات اخلاقی

در این ایام چند مناسبت داریم. فردا ۲۰ جمادی الثانی روز ولادت حضرت زهرا(س) و روز زن است، همچنین روز ولادت امام خمینی و ایام سالگرد پیروزی انقلاب است و نیز دو روز قبل سالگرد ورود امام خمینی به این سرزمین و بعد سقوط نظام شاهنشاهی بود. این چند مناسبت با هم یک ارتباط و سنخیتی دارند. راجع به شخصیت حضرت زهرا(س) سخن بسیار است، به مناسبت‏های مختلف مطالبی را بیان کردیم، اینکه یک زن البته با اراده الهی برگزیده باشد و به اوج کمالات متصور انسانی برسد یک امر عادی نیست، اینکه خداوند متعال زنی را به عنوان دختر پیامبر(ص) و برترین زنان عالم در همه اعصار به عنوان الگو برای انسان قرار دهد، تولدش بهترین مناسبت است برای

عن الصادق(ع): «إِنَّ الرَّجُلَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيَنْدَمُ عَلَيْهِ وَ يَعْمَلُ الْعَمَلَ فَيَسُرُّهُ ذَلِكَ فَيَتَرَاخَى عَنْ حَالِهِ تِلْكَ فَلَأَنْ يَكُونَ عَلَى حَالِهِ تِلْكَ خَيْرٌ لَهُ مِمَّا دَخَلَ فِيهِ»[۱] گاهی از اوقات انسان گناهی می‏کند و نادم و پشیمان می‏شود، بعد کار خیری انجام می‎دهد و خوشحال می‎شود. امام می‎فرماید: به دلیل همین سرور و شادمانی از حالیکه قبل از عمل نیک داشت تنزل می‏کند، پس اگر بر همان حال گناه باقی می‏ماند برایش بهتر بود. این تصویری است که امام صادق(ع) از عجب ارائه می‏کنند. عجب خیلی مهلک است، امام صادق(ع) در روایت دیگری می‎فرماید: «مَنْ دَخَلَهُ الْعُجْبُ هَلَک»[۲] کسی که او عجب او را فرا گیرد هلاک می‏شود. عجب چیست؟ این خیلی تعبیر لطیفی است که امام صادق(ع) می‏فرماید: اگر

امام عصر (عج) می فرماید: «إنَّ لِي في إبنَةِ رَسولِ اللّه ِ اُسوَةٌ حَسَنةٌ» در دختر رسول خدا برای من اسوه حسنه است. الگوی نیکو و سر مشق نیکو برای ما صدیقه کبری فاطمه زهرا(س) بنت رسول الله است. خود رسول گرامی اسلام به تصریح قرآن اسوه حسنه است: «لَقَد كانَ لَكُم في رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن كانَ يَرجُو اللَّهَ وَاليَومَ الآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثيرًا»[۱] به تحقیق برای شما در رسول خدا اسوه حسنه است، این اسوه حسنه برای چه منظوری است؟ برای چه هدفی است؟ این الگو و سر مشق نیکو برای کسی است که دنبال خداست، حَسَنَةٌ لِمَن كانَ يَرجُو اللَّهَ وَاليَومَ الآخِرَ، پس اسوه و الگو بودن رسول خدا و دختر رسول خدا جهت و مسیرش

رسول گرامی اسلام(ص) می‎فرماید: «إِيَّاكُمْ وَ اَلْكَذِبَ فَإِنَّ اَلْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى اَلْفُجُورِ وَ اَلْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى اَلنَّارِ»[۱] از کذب و دروغ بپرهیزیدچه اینکه کذب انسان را به سوی گناهان و فجور و زشتی ها سوق می دهد و گناهان هم انسان را به سوی آتش جهنم رهنمون می‎سازد. این روایت و دهها روایت دیگر از این قبیل بر نقش کلیدی دروغ در عاقبت شوم انسان در دنیا یا در آخرت دلالت می‏کند، اینقدر که از دروغ نهی شده است، اینقدر که دروغ آثار سوء در زندگی فردی و اجتماعی انسان می‎گذارد، شاید بسیاری از گناهان دیگر اینچنین نباشد،  حضرت می‎فرماید: دروغ انسان را «یهدی الی الفجور» یعنی دروغ دروازه گناهان است، نه اینکه خودش فقط یک گناه باشد که ما را

من فقط چند کلمه‌ای راجع‌به مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی صحبت می‎کنیم و می‎خواهم تذکر و یادآوری داشته باشم. امروز تشییع ایشان هم هست و زودتر درس را تعطیل می‎کنیم. به‌هرحال درگذشت عالم با هر مرتبه و سلیقه و تفکری برای حوزه علمیه خسارت است؛ عالم و متفکر و کسی که در حوزه‌های علمیه تلاش کرده و زحمت کشیده، قطعاً موجب خسارت است و در این تردیدی نیست. هر عالم و اندیشمندی که از صحنه خدمت علمی کنار می‌رود، یک وقفه برای دانش و علم بخصوص در مورد عالمان دینی پدید می‌آید. اما بخصوص راجع‌به مرحوم آیت‌الله مصباح عرض کنم که: من شاید قبل از انقلاب اولین کتاب‌هایی که درباره مسائل دینی و مذهبی می‌خواندم و برای سنین نوجوانی نوشته شده

پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد(ص) می فرماید: ثَلاثٌ لا تُطيقُها هذهِ الاُمَّةُ: المُواساةُ لِلأخِ في مالِهِ و إنصافُ النّاسِ مِن نَفسِهِ و ذِكرُ اللّه ِ على كلِّ حالٍ [۱] سه چیز است که این امت تاب آن را ندارد «لا تطیق هذه الامه» در مورد امت خودشان این سخنان را می‎گویند.  چه زمانی این را فرمود، هزار و چهارصد اندی سال قبل، این امت تاب سه چیز را ندارد، یعنی سه چیز را بر نمی‎تابد، یعنی پیامبر (ص) دست می‎گذارد روی سه نقطه ضعف اصلی امت خودش. انسان گاهی می‎بیند که گویا پیامبر(ص) این فرمایشات را فقط برای  همین امروز فرموده، زیرا واقعا بعضی از این مشکلات بشر در طول اعصار و قرون، مروبط به این دوره نیست. «المواسات للاخ

قال الصادق(ع): «قَالَ الْحَوَارِيُّونَ لِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ يَا مُعَلِّمَ الْخَيْرِ أَعْلِمْنَا أَيُّ الْأَشْيَاءِ أَشَدُّ فَقَالَ أَشَدُّ الْأَشْيَاءِ غَضَبُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالُوا فَبِمَ يُتَّقَى غَضَبُ اللَّهِ قَالَ بِأَنْ لَا تَغْضَبُوا قَالُوا وَ مَا بَدْءُ الْغَضَبِ قَالَ الْكِبْرُ وَ التَّجَبُّرُ وَ مَحْقَرَةُ النَّاسِ.»[۱] از امام صادق(ع) نقل شده است که حواریون عیسی به آن حضرت عرض کردند که سخت‎ترین چیزها چیست «أَيُّ الْأَشْيَاءِ أَشَدُّ»، چه چیزی از همه سخت‎تر است: فرمود: « فَقَالَ أَشَدُّ الْأَشْيَاءِ غَضَبُ اللَّهِ»، سخت‎ترین چیزها غضب خداست، یعنی کأنه شدیدتر از این چیز در این عالم وجود ندارد، اینکه خدا غضب کند، هیچ چیزی سخت‎تر از این نیست، غضب خدا یعنی انسان به آخر خط برسد، کسی که مغضوب خدا می‏شود یعنی به آخر خط رسیده،

امام صادق (ع) می‎فرمایند: «لِكُلِّ شَیءٍ دَلیلٌ وَ دَلیلُ الْعاقِلِ التَّفَكُّر»[۱] هر چیزی یک دلیل و راهنمایی دارد و دلیل و راهنمای شخص عاقل تفکر است. منظور از تفکر چیست؟ اینکه این همه در آیات قرآن درباره تفکر سخن گفته شده و دعوت به تفکر و اندیشیدن کرده در موضوعات مختلف، این به چه دلیل است؟ شاید چیزی در حدود پنجاه مورد دعوت به تفکر در قرآن بیان شده، آن هم در یک عرصه‏ها و ساحت‏هایی مثل جهان خلقت، تفکر درباره معاد، تفکر درباره گذشتگان، درباره تحولات تاریخ، «فَاعْتَبِرُوا يا أُولِي الْأَبْصار» قل سیروا فی الارض، موضوعاتی مختلفی در قرآن وجود دارد که دعوت به تفکر درباره آنها شده است و در روایات نیز همینطور است،  روایاتی مانند «تفکر ساعة

این نکته که امروز به آن اشاره می‏کنم نکته بسیار مسئله مهمی است در تعامل بین مردم با یکدیگر در همه سطوح. در محیط خانواده، مدرسه، جامعه  وهمینطور در لایه‏های مختلف اگر این مسئله مورد توجه قرار بگیرد بسیاری از مسائل و مشکلات ما حل می‎شود. پیامبر(ص) می‏فرماید: «إِنِّي لَمْ أُومَرْ أَنْ أَنْقُبَ عَنْ قُلُوبِ النَّاسِ وَلاَ أَشُقَّ بُطُونَهُمْ»[۱] من مأمور نیستم دل‎های مردم را بکاوم و درونشان را بشکافم. نبی خدا از طرف پروردگار متعال مأمور به هدایت مردم شده و همه هم و غم او این است که مردم را هدایت کند به سوی کمال و سعادت به نحوی که هیچ دغدغه‎ای در زندگی جز این امر ندارد، وظیفه‏اش هدایت است، برای این امر مبعوث شده است وتمام

این ترورها و خونریزی‎ها نه تنها مانعی بر سر راه ملت ایران و انقلاب ایجاد نمی‎کند بلکه انگیزه‎ها را برای تلاش بیشتر کرده، و مایه اتحاد و انسجام می‎شود و روح مقاومت را در کالبد ملت تقویت می‏نماید. واقعش این است که از دست دادن چهره‎های خدوم، دانشمند و دوراندیش، مدیر، آینده‎نگر، خیلی تأسف بار و خسارت زا است، اینکه چنین چهره‎هایی که سال‎های سال بی‎ ادعا و بدون نام و نشان برای کشور افتخار آفرینی کنند و نه تنها مایه مباهات ملت ایران بلکه موجب فخر امت اسلامی شوند از جامعه گرفته شوند، خیلی تأسف آور و خسارت زا است. دشمنان که چنین جنایتی را مرتکب شدند دقیقا با اهداف چندگانه دست به این اقدام زدند. در توصیف این

امام حسن عسکری(ع) می‎فرمایند: «حُبُّ اَلْأَبْرَارِ لِلْأَبْرَارِ ثَوَابٌ لِلْأَبْرَارِ وَ حُبُّ اَلْفُجَّارِ لِلْأَبْرَارِ فَضِيلَةٌ لِلْأَبْرَارِ وَ بُغْضُ اَلْفُجَّارِ لِلْأَبْرَارِ زَيْنٌ لِلْأَبْرَارِ وَ بُغْضُ اَلْأَبْرَارِ لِلْفُجَّارِ خِزْيٌ عَلَى اَلْفُجَّارِ»[۱][۲] دوستی نیکان و ابرار به خوبان و نیکان و ابرار، ثواب است برای نیکان، اینکه نیکان و خوبان یکدیگر را دوست بدارند، خوبان خوبان دیگر را دوست بدارند، این ثواب برای اینها است و پاداش دارد برای ایشان. حب الفجار للابرار: اینکه بدان خوبان را دوست بدارند یک فضیلت برای نیکان است، اینکه یک انسان خوبی محبوب انسانهای بد باشد، البته جهت هم مهم است، ممکن است یک خوب و نیکی محبوب بدان باشد، اینکه این خوب محبوب آن بد است، به خاطر این است که این خوب  واجد فضیلت‎ها و خوبی‎ها

رسول گرامی اسلام (ص) می‎فرماید: «ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ جَمَعَ اللَّهُ لَهُ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ الرِّضَا بِالْقَضَاءِ وَ الصَّبْرُ عِنْدَ الْبَلَاءِ وَ الدُّعَاءُ عِنْدَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ»[۱] هر کسی که این سه خصلت در او باشد خداوند خیر دنیا و آخرت را برای او فراهم می‎کند، یک طرف خیر دنیا  و آخرت است و یک طرف وجود سه خصلت. یعنی اگر این سه خصلت در کسی باشد خوبی‎های دنیا و خوبی‎های آخرت  برای او فراهم می‎شود، چه بهتر از این؛ ما همه دنبال این هستیم که در دنیا خیر و در آخرت نیز خیر به ما برسد، هیچ کس طالب شر نیست، طالب گرفتاری نیست، در دعاها از خداوند همین را می‎خواهیم، در دعای ماه رجب این دعا را

قال رسول ا.. (ص): «اِنَّ اللّهَ فِى عَوْنِ الْمُؤمِنِ مادامَ الْمُؤْمِنُ فِى عَوْنِ اَخِيهِ الْمُؤْمِنِ».[۱] تا زمانی که مؤمنی در کار کمک به کار برادر مؤمنش باشد خدا نیز او را کمک می‎کند. این خیلی جایگاه مهم و رفیعی است. اگر میخواهیم عون و یاری الهی را شامل حال خودمان کنیم، باید عون دیگران باشیم و یاری‎گر دیگران باشیم، اینها از آن اموری است که در همین دنیا اثر دارد، این یکی از آن اموری است که آثار وضعی دارد. مسئله کمک و یاری و دست‎گیری از مؤمن پاداشی دارد در آخرت که آن به جای خود. وقتی شما به روایات مراجعه می‎کنید می‎بینید جایگاهی که برای  گره گشایی از کار مردم و حل مشکلات ایشان برای عامل آن کار گفته  شده است اصلا

مسئله وحدت و اتفاق از عناصر محوری و کلیدی همه ادیان است. یکی از اموری که همواره در ادیان مختلف و از ناحیه انبیاء عظام روی آن تاکید شده وحدت پیروان ادیان است. «شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ»[۱] خداوند تبارک و تعالی می‏فرماید: از احکام دین و آنچه که از شریعت ما برای شما قرار دادیم آن چیزی است که به نوح(ع) سفارش کردیم و همان چیزی است که به تو وحی کردیم، خطاب به رسول خدا(ص) می فرماید:«وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ» و آن چیزی ا ست که ما به ابراهیم(ع)، موسی(ع) و عیسی(ع) سفارش کردیم و آن چیزی که ما برای شما

امام عسکری (ع) می‎فرماید: «إِنَّكُمْ فِي آجَالٍ مَنْقُوصَةٍ وَ أَيَّامٍ مَعْدُودَةٍ وَ اَلْمَوْتُ يَأْتِي بَغْتَةً مَنْ يَزْرَعْ خَيْراً يَحْصُدْ غِبْطَةً وَ مَنْ يَزْرَعْ شَرّاً يَحْصُدْ نَدَامَةً لِكُلِّ زَارِعٍ مَا زَرَعَ لاَ يُسْبَقُ بَطِيءٌ بِحَظِّهِ وَ لاَ يُدْرِكُ حَرِيصٌ مَا لَمْ يُقَدَّرْ لَهُ مَنْ أُعْطِيَ خَيْراً فَاللَّهُ أَعْطَاهُ وَ مَنْ وُقِيَ شَرّاً فَاللَّهُ وَقَاهُ» شما عمر رو به نقصانی دارید، هر روز از عمر شما کم می‏شود، این یک واقعیتی است که هیچ کس نمی‎تواند خلاف این ادعا کند، ایام و روزهای زندگی و عمر شما معلوم و معدود است، شمارش شده است، هر کسی عمر مشخصی دارد و چند سالی زندگی می‏کند که این سالها معلوم است و اگر در ایام و روزها ضرب شود دقیقا معلوم است چه کسی،

حضرت علی(ع)  می‎فرماید: «لَو أنَّ العِبادَ حِينَ جَهِلوا وَقَفُوا لَم يَكْفُروا ، و لَم يَضِلّوا»[۱] اگر بندگان خدا وقتی چیزی را نمی‏دانستند باز می‏ایستادند و اظهار نظر نمی‏کردند و اقدام به کاری نمی‏کردند کافر و گمراه نمی‏شدند. این خیلی مهم است که انسان درباره چیزی که نمی‏داند صبر کند، عجله نکند و شتاب نکند، نه تنها در ذهنش بلکه مراقب باشد این به زبان یا به اعضا و جرایحش سرایت نکند. زیرا وقتی انسان چیزی را نمی‏داند، ممکن است فعلی و سخنی از دیگران ببیند در حالیکه اطلاعی از چند و چون و کم و کیف ماجرا ندارد، حال اگر در درجه اول قضاوت و داوری کند و سوء ظن پیدا کند، باعث می‏شود هم در مقام گفتار و هم در مقام رفتار کاری کند

حضرت علی علیه السلام می‎فرماید: «كُلُّ وِعاءٍ يَضيقُ بِما جُعِلَ فيهِ إلاّ وِعاءُ العِلمِ ؛ فإنَّهُ يَتَّسِعُ بِهِ»[۱] فضای هر ظرفی در اثر مظروف و محتوای خودش تنگ‎تر می‎شود الا ظرف دانش و علم که با دانش اندوزی و تحصیل علم فضای آن بازتر می شود. هر ظرفی گنجایشی دارد، اگر در آن ظرف چیزی ریخته شود، به میزان چیزی که در آن ظرف ریخته می‏شود از گنجایش آن ظرف کم می‎شود، از یک لیوان خالی بگیرید تا یک حوض بزرگ یا یک استخر بزرگ که هرچه آب در آن‏ها ریخته شود از گنجایش آن‏ها کم خواهد شد، اما ظرف دانش و علم که عبارت از روح و نفس آدمی است، هرچه مظروفش بیشتر شود گنجایش و وسعتش بیشتر می‎شود.

به عنوان تبرک روایتی از وجود مقدس نبی مکرم اسلام(ص) خوانده می‎شود و ان شاالله خداوند متعال توفیق درک حقیقت این معارف نورانی را به ما عنایت بفرماید. می‌فرماید: «قلب ليس فيه شي‏ء من الحكمة كبيت‏ خرب‏ فتعلّموا و علّموا و تفقّهوا و لا تموتوا جهّالا فإنّ اللَّه لا يعذر على الجهل‏».[۱] دلی که در آن حکمتی وجود ندارد، همانند خانه ویران است؛ پس دانش و علم بیاموزید و تعلیم دهید و بفهمید و نادان از دنیا نروید، چون خداوند متعال بهانه‌ای را برای نادانی نمی‌پذیرد. وجود مقدس پیامبر گرامی اسلام(ص) براساس این روایت به یک مطلب بسیار مهم و کلیدی اشاره می‌کند؛ اینکه می‌فرماید: «لا تموتوا جهّالا فإنّ اللَّه لا يعذر على الجهل»، این چه‌بسا برخلاف برداشت عمومی مسلمانان

بنده بد از آنجا که فردا شهادت امام حسن عسکري(ع) است، روايتی را تيمّناً و تبرکاً از امام عسکري(ع) مي‌خوانيم. حضرت مي‌فرمايد: «بِئْسَ‏ الْعَبْدُ عَبْدٌ يَكُونُ‏ ذَا وَجْهَيْنِ وَ ذَا لِسَانَيْنِ يُطْرِی أَخَاهُ شَاهِداً وَ يَأْكُلُهُ غَائِباً إِنْ أُعْطِيَ حَسَدَهُ وَ إِنِ ابْتُلِيَ خَذَلَهُ» . امام عسکري(ع) مي‌فرمايد: بد آدمی است کسی که دارای دو چهره و دو زبان باشد. (اين رواياتی که مي‌خوانيم اول از همه بايد اين را با خودمان بسنجيم که واقعاً ما چقدر اينگونه هستيم؛ آيا واقعا اصلا اين چنين هستيم يا نه. اگر هستيم تلاش کنيم اينها را در خودمان کم کنيم). بد آدمی است که کسی دارای دو چهره و دو زبان است؛ دوست و برادرش را در حضور او تعريف و تمجيد مي‌کند.

يک تغيير کوچک چون در ماه رجب هستيم و ايام اعتکاف نزديک است يک حديث قدسی نقل مي‎کنم بر طبق اين حديث خداوند متعال مي‎فرمايد: «جَعَلتُ هذَا الشَّهرَ حَبلاً بَينی و بَينَ عِبادي، فَمَنِ اعتَصَمَ بِهِ وَصَلَ بِي»  من اين ماه را يک ريسمانی بين خودم و بندگان خودم قرار دادم. کسی که اعتصام به اين ماه پيدا کند کسی که به اين ماه چنگ بزند به وصال من می رسد. در اينکه اين ماه يک ماه ويژه است بحثی نيست. يکی از ويژگيهای اين ماه اين است که اين که اعتصام به اين ماه موجب وصال است اما مهم اين است که اعتصام به اين ماه چگونه است؟ چنگ زدن به اين ماه متصل شدن به اين ريسمان چگونه