تذکرات اخلاقی

پیامبر گرامی اسلام ۹ می فرمایند[۱]: « الْغِيبَةُ أَسْرَعُ فِي دِينِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْأَكِلَةِ فِي جَوْفِهِ » ترجمه: غیبت سریع تر از مرض جذام (که بدن را می خورد و از بین می برد) دین فرد را نابود می کند. اثر غیبت برای مرد مسلمان و در دین مرد مسلمان سریعتر از آکله ای است که در جوف اوست. طبیعتاً خیلی سریع اثر می گذارد. حال اثر غیبت در دین سریعتر از اثر آکله در جوف انسان است. خیلی عجیب است! ما نسبت به این مسئله چه مقدار اهتمام داریم؟ اصلا به راحتی همه‏ی ما در مسئله غیبت کانّه قائل به حرمت نیستیم چه برسد به آن حرمت و منع شدیدی که در فرمایشات معصومین شده است.  روایت از

امیر المؤمنین علی (ع) می‏فرمایند: «أَشَدُّ الذُّنُوبِ‏ مَا اسْتَخَفَ‏ بِهِ صَاحِبُهُ»[۱] شاید در ذهن ما شدت گناه و بزرگی گناه فقط محصور باشد به برخی گناهان و آنچه در دایره شرع تبیین شده؛ مثل شراب خواری، زنا، خوردن مال یتیم و ظلم که از محرمات شرعیه و گناهانی هستند که عقاب و عذاب دردناکی برای آنها مطرح شده، اگر به جامعه دینی هم مراجعه شود در بین همه فرق اسلامی به هر حال یکسری از گناهان به عنوان گناهان بزرگ مطرح هستند، اما یک نکته لطیفی که در این روایت وجود دارد و امام (ع) آن را فرمودند و بسیار هم مهم است این است که شدیدترین گناهان آن گناهی است که صاحب آن، آن را کوچک بشمارد. سرش این

امیر المومنین علی(ع) می فرمایند: «حُبُّ الدُّنيا يُفسِدُ العَقلَ وَ يُصِمُّ القَلبَ عَن سَماعِ الحِكمَةِ وَ يوجِبُ اَليمَ العِقابِ» [۱] امیر المومنین در روایت مذکور به سه اثر مهم از آثار حب دنیا اشاره می کنند که دو اثر آن آثار دنیوی و اثر سوم هم اخروی است که نتیجه‏ی دو اثر قبلی است.(یعنی این دو آثار در طول هم هستند و پله پله و زنجیروار این عواقب را به دنبال دارند.) اولین اثر حب دنیا این است که عقل انسان را فاسد می کند. منظور از حب دنیا این است که هم وغم انسان دنیا شود، حب دنیا به تنهایی مذموم نیست زیرا دنیا برای استفاده بشر خلق شده است. پیغمبر اکرم ۹ می فرماید، من از دنیای شما

قبل از شروع بحث به مناسبت آغاز سال تحصیلی جدید طبق معمول سنوات گذشته روایتی را از وجود مقدس امام صادق (ع) تیمناً و تبرکاً نقل می‏کنیم که إن شاء الله برای همه ما مایه برکت و موجب هدایت و به عنوان مشعلی برای زندگی و مسیر آینده همه ما باشد. وجود مقدس امام صادق (ع) در روایتی می‏فرمایند: «قَالَ‏ إِبْلِيسُ‏ خَمْسَةُ أَشْيَاءَ لَيْسَ لِي فِيهِنَّ حِيلَةٌ وَ سَائِرُ النَّاسِ فِي قَبْضَتِي مَنِ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ عَنْ نِيَّةٍ صَادِقَةٍ وَ اتَّكَلَ عَلَيْهِ فِي جَمِيعِ أُمُورِهِ وَ مَنْ كَثُرَ تَسْبِيحُهُ فِي لَيْلِهِ وَ نَهَارِهِ وَ مَنْ رَضِيَ لِأَخِيهِ الْمُؤْمِنِ بِمَا يَرْضَاهُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ لَمْ يَجْزَعْ عَلَى الْمُصِيبَةِ حِينَ تُصِيبُهُ وَ مَنْ رَضِيَ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ وَ لَمْ يَهْتَمَّ لِرِزْقِهِ.»[۱] امام

در ابتدای آغاز درس در سال تحصیلی جدید روایتی را تیمناً و تبرکاً بیان می‏کنیم؛ رسول گرامی اسلام (ص) در روایتی می‏فرماید: «لا خَيْرَ لَكَ‏ فِي‏ صُحْبَةِ مَنْ لَا يَرَى لَكَ مِثْلَ الَّذِي يَرَى لِنَفْسِهِ.»[۱]؛ در مصاحبت کسی که برای تو مثل آنچه که برای خود می‏بیند و می‏پسندد، آن را برای تو نمی‏پسندد، خیری و نیکی نیست. از این روایت ما چند قاعده و مطلب را می‏توانیم استفاده کنیم؛ چنانچه در جلسه فقه بیان شد یکی از گروه‏ها و افرادی که از مکر و حیله شیطان در امان‏اند، کسانی هستند که برای دیگران آن چیزی را می‏پسندند که برای خود می‏پسندند «مَنْ رَضِيَ لِأَخِيهِ الْمُؤْمِنِ بِمَا يَرْضَاهُ لِنَفْسِهِ» چنین شخصی از حیله شیطان مصون است و به ادعای ابلیس

رسول گرامی اسلام (ص) می‏فرمایند: «من اراد ان ینظر الی آدم فی علمه و الی نوح فی فهمه و الی ابراهیم فی حلمه و الی یحیی بن زکریا فی زهده و الی موسی بن عمران فی بطشه فلینظر الی علی بن ابیطالب (ع)»[۱]؛ کسی که می‏خواهد به آدم (ع) در علمش نظر کند، به نوح (ع) در فهمش نظر کند، به ابراهیم (ع) در حلمش نظر کند، به یحیی بن زکریا (ع) در زهدش نظر کند و به موسی بن عمران در بطشش (کسی که حمله می‏کند و خرد می‏کند، همچنین به معنای غضب، شوکت و هیبت هم آمده است) نظر کند به علی بن ابیطالب (ع) نظر کند. در اینکه امیرالمؤمنین (ع) جز پیامبر اکرم (ص) از همه انبیاء

امام زین العابدین (ع) می‏فرماید: «علامات المؤمن خمس: الورع فی الخلوة و الصدقة فی القلة و الصبر عند المصیبة و الحلم عند المصیبة و الحلم عند الغضب و الصدق عند الخوف».[۱] پنج چیز نشانه ایمان واقعی و حقیقی است: یکی ورع از محارم الهی در خلوت و دوم صدقه در تنگ دستی (کسی که مالش زیاد است صدقه دادن خیلی برایش هنر محسوب نمی‏شود) و سومین نشانه این است که مؤمن در وقتی که مصیبت به او می‏رسد، صابر است (صبر بر مصیبت) و چهارمین نشانه حلم و بردباری و خویشتن داردی و کظم غیظ در هنگام عصبانیت و غضب و پنجمین آن صدق عند الخوف می‏باشد یعنی در شرایط سخت صدق و راستگویی را ترک نمی‏کند با اینکه ممکن

امام باقر (ع) می‏فرمایند: «بُنی الاسلام علی الخمس: «الصلاة و الزکاة و الصیام و الحج و الولایة و ما نودیَ احدٌ بشیءٍ مثل ما نودیَ بالولایة فاخذ الناس بالاربع و ترکوا هذه فلو ان احدا صام نهارَه و قام لیلَه و حجَّ دهرَه و تصدَّق بجمیع ماله و مات بغیر ولایةٍ لم یقبل له صومٌ و لا صلاة».[۱] طبق این روایت اساس و ارکان اسلام پنج چیز است که عبارتند از: نماز، روزه، حج، زکات و ولایت. اهمیت ولایت آن قدر زیاد است که اگر کسی چهار مورد قبلی (نماز، روزه، حج و زکات) را اخذ کند ولی ولایت را ترک کند اعمال او قبول نیست. در این رابطه راه افراط و تفریط طی شده، عده‏ای ولایت را رها کرده

حضرت علی علیه السلام می‏فرمایند: «لَا تَخَافُوا ظُلْمَ‏ رَبِّكُمْ‏ وَ لَكِنْ خَافُوا ظُلْمَ أَنْفُسِكُم‏»[۱] «مترسيد از ظلم پروردگار خود و ليكن بترسيد از ظلم نفسهاى خود، يعنى مترسيد از ظلم حق تعالى چه او سر موئى ظلم نمى‏كند و ليكن ترسيد از ظلم نفسهاى شما كه بر يكديگر مى‏كنيد يا هر يك بر خود مى‏كنيد.»[۲] هیچ وقت نسبت به اینکه خداوند ظلم بکند نترسید و خوف نداشته باشید بلکه نسبت به ظلم خودتان به یکدیگر بترسید؛ خداوند که قطعاً به ادله قطعیه عقلیه و نقلیه ظلم نمی‏کند و اصلاً ساحت ربوبی از آلودگی ظلم در نظام تکوین و تشریع و پاداش و عقوبت مبراست. خیلی از ما نسبت به آینده خودمان خوف داریم چه در دنیا و چه در آخرت

حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام می‏فرمایند: «اعدل الناس من انصف عن قوةٍ»[۱] عادل‏ترین مردم کسی است که از روی قوت و قدرت و از جایگاه قدرت انصاف به خرج بدهد. انصاف از جایگاه ضعف بد نیست چون انصاف مطلقا خوب است؛ در فرمایشات و سیره اهل بیت (ع) یکی از اموری که خیلی به آن توصیه شده انصاف است؛ انصاف یعنی اینکه انسان خوبی و بدی اشخاص را با هم ببیند نقاط قوت و ضعف را هم باید ببیند «حبّ الشیء یعمی و یصمّ» نشود اینکه انسان شخصی را دوست دارد باعث نشود ضعف‏های او را نبیند و اینکه انسان با شخصی مشکل دارد باعث نشود حتی خوبی او را نبیند و حتی بالاتر بدی ببیند. این در فرمایشات

امام باقر (ع) می‏فرمایند: «ایاکم و الخصومة فانها تفسد القلب و تورث النفاق»؛ از دشمنی با یکدیگر بپرهیزید که دشمنی و خصومت با یکدیگر قلب را فاسد می‏کند و می‏میراند و نفاق را به انسان هدیه می‏دهد و برای او به ارث می‏گذارد. دل‏ها باید پر از مهر و محبت باشد لکن ما انسان‏ها از محبت قلبی نسبت به یکدیگر دریغ می‏ورزیم، به ظاهر نسبت به همدیگر ارادت می‏ورزیم و لساناً به هم محبت می‏کنیم لکن قلب‏ها گرفتار خصومت شده و از محبت خالی است. لذا انسان باید از دشمنی و نفاق دوری کند چون باعث فساد قلب و ایجاد خصومت و دو روئی در انسان می‏گردد و وقتی نفاق و خصومت در قلب انسان خانه کرد باعث می‏شود انسان

«… إِذَا عَمِلْتَ‏ سَيِّئَةً فَاعْمَلْ حَسَنَةً تَمْحُوهَا.»[۱] اگر عمل سوئی از شما سر زد، عمل حسن و نیکی انجام بدهید که آن عمل سوء را از بین ببرد. همه ما از این جهت که آمیخته با امیال و هوس‏ها و شهوات و نفس اماره هستیم لذا گاهی این امور سلطه پیدا می‏کند بر رفتار و کردار و گفتار و حتی افکار ما، قهراً اعمالی از انسان سر می‏زند که این اعمال به عنوان عمل سوء شناخته می‏شود (هر عمل حرامی، عمل سوء است) برای اینکه این اعمال در پرونده ما باقی نماند استغفار و توبه مهمترین و اولین گام است اما به صرف توبه و استغفار مسئله تمام نمی‏شود. توبه و استغفار البته نه به صرف گفتن «استغفر الله ربی

علی (ع) می‏فرمایند: «کل امرء یلقی ما عمله و یجزی بما صنع»[۱]؛ هر کسی آنچه را انجام داده ملاقات می‏کند و به واسطه کاری که کرده مجازات می‏شود. تعبیر «یلقی ما عمله» نشان دهنده این است که بین عمل انسان و مجازات او جدایی نیست، مجازات‏های اخروی از قبیل مجازات‏های دنیوی نیست، یعنی اعتباری و قراردادی نیست، در دنیا کسی که عمل مجرمانه انجام دهد اعتبار کرده‏اند که باید فلان مجازات را ببیند؛ مثلاً اعتبار شده فلان عمل چه مقدار جریمه و زندان داشته باشد و بسته به نوع جرم و قراردادی که عقلاء تنظیم کرده‏اند هر جرمی دارای یک مجازات است، یعنی بین جرم و مجازات تفاوت است لذا اگر کسی جرمی را مرتکب شود و فرار کند تا

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلّم می‏فرماید: «أَكْثِرْ مِنَ‏ الطَّهُورِ يَزِدِ اللَّهُ‏ فِي عُمُرِك‏».[۱] این روایت در مورد تأثیر وضو و طهارت دائمی در عمر انسان است. پیامبر اکرم (ص): زیاد وضو بگیر خداوند عمرت را زیاد می‏کند. اما من یک معنای عام‏تری را می‏خواهم از روایت استفاده کنم: «تا می‏توانی پاکی و پاکیزگی را در زندگی زیاد کن خداوند عمرت را زیاد می‏کند.» روایت زیبا و پر معنایی است؛ در این روایت پیامبر اکرم (ص) یکی از اصول و رموز عمر طولانی را بیان کرده است. نمی‏خواهد بگوید این علت منحصره است یعنی بگوییم بین طولانی بودن عمر و طهور و پاکی ملازمه است؛ نه موارد نقض زیاد دارد و ملازمه بین این دو تا

رسول اکرم (ص) می‏فرمایند: «یتبع المیت ثلاثةٌ: اهله و ماله و عمله فیرجع اثنان و یبقی واحد، یرجع اهله و ماله و یبقی عمله»[۱]؛ حضرت رسول اکرم (ص) می‏فرمایند: به دنبال میت سه چیز می‏روند و تا کنار قبل سه چیز او را مشایعت می‏کنند که عبارتند از: اهل و مال و عمل اما دو تا از آن سه بر می‏گردند و یکی باقی می‏ماند، اهل بیت او بر می‏گردند و نمی‏توانند او را همراهی کنند، محبوب‏ترین افرادِ میت قادر به همراهی و مشایعت او نیستند لذا بر می‏گردند، مال او هم بر می‏گردد اما یک چیز به تبع میت به عالم قبر وارد می‏شود و آن عبارت از عمل میت است. با توجه به این روایت عقل سلیم اقتضاء

در این ایام که مصادف با ایام فاطمیه و تعطیلات سال جدید است تعطیلی‏ها نباید از اهتمام انسان نسبت به کار خیر کم کند. برای ما مهمترین کار خیر الآن درس و بحث و تبلیغ دین و منفعت رساندن به دیگران است و نباید از آن غافل شویم. روایتی از امام صادق(ع) وارد شده می‏فرمایند: «عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُرَازِمِ بْنِ حَكِيمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ‏ أَبِي‏ يَقُولُ‏ إِذَا هَمَمْتَ‏ بِخَيْرٍ فَبَادِرْ فَإِنَّكَ لاتَدْرِي مَا يَحْدُثُ.»[۱] امام صادق (ع) از پدرشان نقل می‏کند که امام باقر (ع) می‏فرمودند اگر قصد کار خیر و نیکی را کردی عجله و شتاب کن در انجام آن کار. با اینکه عجله مذموم است و رسول گرامی اسلام می‏فرمایند: «عَنْهُ

به مناسبت فرا رسیدن ایام فاطمیه روایتی را خدمت دوستان عرض می‏کنیم. اهیمت این ایام اقتضاء می‏کند خودمان را به ذکر و یاد حضرت فاطمه زهرا (س) متبرک کنیم که این ذکر و یاد قبل از آن که نفعی برای آن وجود مقدس داشته باشد که ندارد از جهات مختلفی برای خود ما نافع است. وجود مقدس صدیقه طاهر (س) وجودی است که پیامبر (ص) درباره ایشان می‏فرمایند: «اعزّ الناس علیّ»؛ عزیزترین مردم برای من فاطمه (س) است. حضرت رسول اکرم (ص) می‏فرمایند: «فاطمة بضعةٌ منّی مَن سرّها فقد سرّنی و مَن سائَها فقد سائنی، فاطمة اعزّ الناس علیّ».[۱] این مضمون در بین روایات متواتر است یعنی هم در جوامع روایی شیعه و هم در جوامع روایی اهل سنت ذکر

امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‏فرماید: «غَيِّرُوا الْعَادَاتِ تَسْهَلْ عَلَيْكُمُ الطَّاعَاتُ.»[۱]  عاداتتان را تغییر دهید طاعات برای شما آسان می‏شود. خیلی از اوقات ما تحت تأثیر عاداتمان از توفیقات محروم هستیم و عادات ما مانع عبادت‏های ماست و گاهی مانع حسن خلق ماست و گاهی مانع تحصیل و درس خواندن ماست. عادت این چنین نیست که همیشه بد باشد و ما عادت پسندیده داریم. عادت به نظر حضرت تبدیل به طبع ثانوی می‏شود کسی که به یک چیزی عادت می‏کند یعنی برایش طبع ثانوی می‏شود و ترک آن مشکل است چنانچه مشهور شده که ترک عادت موجب مرض است. اگر انسان بخواهد به درجات برسد جز با ترک این عادات ممکن نیست چنانچه حضرت در کلام دیگری می‏فرمایند: «غَيْرُ مُدْرِكِ‏ الدَّرَجَاتِ‏

امیرالمؤمنین علی (ع) می‏فرمایند: «مِن کمال الایمان مکافات المسیء بالاحسان».[۱] ما انسان‏ها در شرایط عادی این گونه هستیم که خوبی را با خوبی پاسخ می‏دهیم و بدی را با بدی، بله خیلی‏ها هستند که خوبی را هم با بدی پاسخ می‏دهند، انسان‏های ناسپاس و قدر ناشناس خوبی را با بدی و محبت را با دشمنی پاسخ می‏دهند، این گونه انسان‏ها آدم‏های رذلی هستند که این رذالت بیش از اینکه دامن‏گیر محسن باشد دامن خودش را می‏گیرد، اینکه انسان خوبی را به بدی پاسخ دهد آثار وضعی در پی دارد که در همین دنیا گریبان انسان را خواهد گرفت، کما اینکه در روایت آمده: چند گناه است که خداوند عقوبت آنها را جلو می‏اندازد و  به آخرت واگذار نمی‏کند که یکی

امام صادق علیه السلام می‏فرماید: «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبِي حَفْصٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَقُولُ‏ اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَيْكُمْ‏ بِأَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَكُمْ وَ لَوْ أَنَّ قَاتِلَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع) ائْتَمَنَنِي عَلَى أَمَانَةٍ لَأَدَّيْتُهَا إِلَيْهِ.»[۲] این از برجستگی‏های فرهنگ و مکتب اهل بیت و اسلام است؛ یک اموری به عنوان رکن دینداری و تشیع شناخته می‏شود ولی از ناحیه ما کمترین اهمیتی به آن داده نمی‏شود. امانت داری آن قدر مهم است که امام صادق (ع) می‏فرماید علیکم بأداء الامانة و بعد می‏فرماید اگر قاتل امیر المؤمنین که شقی‏ترین انسان‏ها در روی زمین است امانتی به من بسپارد من آن را به او بر