تذکرات اخلاقی

ایام، ایام دهه فجر انقلاب اسلامی است و فردا به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی روز ۲۲ بهمن ماه راهپیمایی صورت می‏گیرد. لذا ما نیز به همین مناسبت چند کلمه‏ای را در این باره عرض می‏نماییم. یک فرقی که انقلاب اسلامی ایران با اقران و امثالش در قرن حاضر و قرن‏های گذشته در نقاط مختلف جهان دارد، این است که انقلاب اسلامی ایران ریشه دینی دارد. اهداف انقلاب اسلامی، اهداف دینی و الهی است. شعارها و آرمان‎های آن الهی است. انقلاب‎های بزرگ دنیا در قرون اخیر مثل انقلاب روسیه و انقلاب فرانسه عمدتاً بر اساس تقاضای وضعیت بهتر معیشتی و آزادی شکل گرفت. عمدتاً این دو محور، یعنی استبداد و انسدادی که در جامعه آن روز این کشورها به وجود آمده

رسول گرامی اسلامn خطاب به ابوذر می فرماید: یَا اباذر! هُمَّ بِالْحَسَنَةِ وَ إِنْ لَمْ تَعْمَلْهَا لِکَیْلَا تُکْتَبَ مِنَ الْغَافِلِینَ [۱] جمله بسیار مهم و بارزشی است یعنی به حسنه و عمل نیکو و خیر و به فعل خوب اهتمام داشته باشید و همّتتان را معطوف به حسنات کنید ولو آنرا انجام ندهید سپس حکمت این دستور را می فرماید. اینکه انسان نسبت به حسنات اهتمام داشته باشد خیلی مهم است یعنی معلوم می شود نفس اهتمام به حسنات مرحله ای است که برای انسان و سعادت و کمال نفسانی و روحانی انسان مهم است همانطور که اهتمام به سیئات ولو اینکه انسان عمل نکند برای انسان مضر است یعنی کسی که فکر او گناه باشد ولو اینکه گناه نکند،

نقل احادیث ائمه معصومینb یک تذکر و یاد آوری است. اساس اصلاح انسان به همین تذکرهاست یعنی انسان به چیزی بیشتر از تذکر احتیاج ندارد. زیرا در فطرت و درون انسان ندای حق و حق طلبی و حقیقت خواهی همیشه وجود دارد و تذکرات باعث می شود آن نداهای درونی شنیده شود. همه‏ی ما همیشه محتاج تذکر هستیم. امیر المومنین j درباره کیاست، روایات و مطالبی را بیان کرده اند. در مورد مسئله کیاست از سایر ائمه معصومین b  و وجود مقدس پیامبر گرامی اسلامn هم کلمات نورانی وارد شده که با دقت و نگاه اجمالی به آنچه که اهل بیت b و شخص پیامبر n فرموده اند، می توانیم بگوییم که کیاست دو شعبه و دو سطح دارد. این

از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که می‏فرمایند «عَنِ النَّبِيِّ (ص) قَالَ: مَنْ‏ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ‏ وَ نَهَى‏ عَنِ‏ الْمُنْكَرِ فَهُوَ خَلِيفَةُ اللَّهِ‏ فِي‏ الْأَرْضِ‏ وَ خَلِيفَةُ رَسُولِه»[۱]؛ رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم می‏فرمایند: کسی که به معروف امر کند و از منکر نهی کند، خلیفه خدا در زمین و خلیفه رسول خدا است. جانشین خدا در زمین و جانشین رسول خدا است. این واجب آن قدر مهم است که عامل آن را جانشین خدا و رسول خدا معرفی کرده. قطعاً اگر کسی به این عمل کند، معلوم می‏شود یک نسبت و رابطه ای با مستخلف پیدا می‏کند. انسان آمر به معروف، یک نسبت و ارتباطی با خدا پیدا می‏کند. خلیفه و جانشین در همه موارد،

امام صادق(ع) می فرماید: الغضب مفتاح کل شرٍ غضب کلید هر شری است. اگر انسانی در قوه غضبیه اش از حد خود خارج شود،کلید همه شرور را در دست گرفته است. قوای انسانی مانند غضب و شهوت و … هم جنبه افراط در آن ناپسند است و هم جنبه تفریط. آنچه در قوای انسانی مطلوب است اعتدال است یعنی در مباحث اخلاقی اعتدال بین قوای نفسانی یکی از موضوعات مهم در سعادت و کلید رستگاری انسان است. اعتدال در قوه شهوانی لازم است مطلق شهوت ناپسند نیست، بلکه باید اعتدال در آن رعایت شود لذا تفریط در قوه شهوت هم مردود است. اگر قوه شهوت در کسی به طور کلی کنار گذاشته شود، خلاف نظام خلقت است زیرا بقای نسل

پیامبر خدا (ص) فرمودند: «إِنََّ الْمَعْصِيَةَ إِذَا عَمِلَ‏ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً لَمْ تَضُرَّ إِلَّا عَامِلَهَا، وَ إِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِيَةً وَ لَمْ يُغَيَّرْ عَلَيْهِ أَضَرَّتْ بِالْعَامَّة»[۱]؛ اگر عبدی معصیت کند و این در خفا و پنهانی انجام شود مسلّماً به عاملش آسیب می‏زند. در این تردیدی نیست ولی آسیب فقط به عامل معصیت است. ضرری را متوجه دیگران نمی‏کند. اما اگر عبد و بنده خدا به نحو آشکار معصیت انجام بدهد به همه ضربه می‏زند. این نکته مهمی در رابطه با ذنب و گناه است یعنی هر آنچه که در محیط شرع به عنوان گناه شناخته شده، معلوم می‏شود که یک جنبه شخصی دارد و یک جنبه عمومی؛ در بحث‏های حقوقی دیده‏اید که می‏گویند جنبه شخصی جرم و گاهی تعبیر

این ایام، ایام ولادت با سعادت نبی مکرم اسلام، خاتم انبیاءJ است. وجود مقدس پیغمبر اکرمJ، کامل ترین، وسیع ترین و ارزشمند ترین وجود در عالم هستی است. یعنی مقرب تر از پیغمبر اکرمJ در این عالم نیست. سعه‏ی وجودی، میزان تقرب  انسان به ذات باری تعالی است. اصلا معنای قرب چیست؟ نزدیک شدن به خداوند که هدف غائی خلقت و عبادات و اعمال و رفتار ما است به چه معناست؟ قطعا منظور از این نزدیکی، نزدیکی مکانی نیست. اصلا این مسئله یعنی نزدیکی مکانی و جسمی و… در اینجا تصور نمی شود. پس منظور از قرب چیست؟ انسان مقرب تر به خداوند کیست؟ هر چه کمال وجودی بیشتر باشد، قرب هم بیشتر است. لذا اگر کسی، عمری را عبادت

یکی از مسائلی که به حسب ظاهر مسئله ساده و امر پیش پا افتاده‏ای است و شاید ما درباره‏اش فکر نکنیم یا اهمیتی به آن ندهیم، مسئله سلام کردن است. این مسئله خیلی مورد توجه واقع نمی‏شود که چرا این قدر در کلمات معصومین (ع) به خصوص رسول خدا(ص) بر این مسئله تأکید شده است. آثار مهمی که این عمل هم برای خود اشخاص و هم در جامعه به دنبال دارد، مورد توجه قرار نمی‏گیرد. مسئله‏ای که هم موجب تکامل روحی انسان است و هم پاداش اخروی و ثواب دارد و هم آثار اجتماعی مهمی دارد اما متأسفانه توجهی به آن مخصوصاً از ناحیه ما طلاب نمی‏شود. مکرراً انسان می‏بیند که در یک مسیری مثلاً طلاب و روحانیون از کنار

یکی از مسائلی که به طور جدّی در کلمات رسول خدا و ائمه معصومین (ع) هشدار و بیدارباش نسبت به آن داده شده، مسئله غلو است. معنای غلو معلوم است؛ زیاده روی و تجاوز از حدّ شیء را غلو گویند. پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) کأنّ آینده امت اسلامی را می‏دیدند و نگران این خطر بودند. نگرانی هم به حسب تجربه امم گذشته بوده و هم به طور طبیعی با ملاحظه رفتار مردم؛ شخصی که مردم را بشناسد و جامعه شناس باشد، می‏فهمد که مردم در امور، افراط و تفریط دارند. وقتی مردم در امور عادی زندگیشان افراط می‏کنند، قهراً در مسائل اعتقادی نسبت به رسول خدا و اهل بیت هم همین اتفاق می‏افتد یعنی نگرانی رسول خدا و

نقل احادیث ائمه معصومینb یک تذکر و یاد آوری است. اساس اصلاح انسان به همین تذکرهاست یعنی انسان به چیزی بیشتر از تذکر احتیاج ندارد. زیرا در فطرت و درون انسان ندای حق و حق طلبی و حقیقت خواهی همیشه وجود دارد و تذکرات باعث می شود آن نداهای درونی شنیده شود. همه‏ی ما همیشه محتاج تذکر هستیم. امیر المومنین j درباره کیاست، روایات و مطالبی را بیان کرده اند. در مورد مسئله کیاست از سایر ائمه معصومین b  و وجود مقدس پیامبر گرامی اسلامn هم کلمات نورانی وارد شده که با دقت و نگاه اجمالی به آنچه که اهل بیت b و شخص پیامبر n فرموده اند، می توانیم بگوییم که کیاست دو شعبه و دو سطح دارد. این

موضوع بحث تأثیر عوامل معنوی در رزق و روزی است؛ قبلاً عرض کردیم از دید آیات و روایات به غیر از عوامل مادی در ازدیاد رزق یا در کم شدن رزق، یک سری عوامل معنوی دخیل می‏باشند. البته اینجا ما کاری به عوامل مادی ازدیاد و نقصان رزق نداریم. اما در کلام ائمه معصومین (ع) بعضی از امور که ممکن است به نظر ما علّیتی برای ازدیاد رزق نداشته باشند ولی در وسعت رزق و روزی مؤثر‏ هستند، بیان شده است. هم چنین بعضی از کارها مانع از وسعت در رزق و روزی می‏شوند و چه بسا موجب نقصان می‏شوند. این موضوع اساساً یک موضوع خوب و مهمی است؛ باید در روایات استقصاء بشود که چه عواملی در وسعت و

عوامل متعددی در إزدیاد و نقصان روزی انسان دخیل است، مانند عوامل مادی و عوامل معنوی دیگر. البته تمامی این عواملی را که عرض می کنیم، جزء العلۀ هستند و گاهی علل معدۀ محسوب می شوند. اینچنین نیست که کسی گمان کند من این کار را انجام داده ام پس چرا اثری نداشت! گاهی تمام این کارها هم انجام می شود اما بر سر راه آن مانعی است. مقتضی باید موجود باشد و مانع هم نباشد.تازه در مرحله‏ی بالاتر ممکن است که تمام این موارد محقق شود اما خداوند متعال می خواهد انسان را مورد ابتلا و امتحان قرار بدهد. عرض شد یکسری از امور تاثیر مثبت در روزی دارند و باعث وسعت در رزق و روزی می شوند. از

امام باقر علیه السلام نقل می کنند: پدرم در هنگام وفات مرا در آغوش گرفت و جمله ای را به من فرمود که ایشان آن جمله را از پدرشان در حین وفات شنیده بودند و پدرشان نیز از پدر خود در آن لحظه چنین جمله ای را شنیده بود. یعنی امام باقر علیه السلام می فرماید: امام سجاد علیه السلام در هنگام وفات خود جمله‏ای را به من فرمود که از امام حسین علیه السلام در لحظه وداع شنیده بود و امام حسین علیه السلام نیز این جمله را از امیر المومنین علی علیه السلام در لحظه شهادت ایشان شنیده بودند. و آن جمله این است : « یا بنی ایاک و ظلم من لا یجد علیک ناصراً الا الله

به طور کلی عواملی در توسعه و برکت رزق و روزی دخیل می باشد. یکسری از عوامل ظاهری و مادی بوده و یکسری از عوامل نیز معنوی می باشند. عوامل ظاهری و مادی که عمده‏ی آن کار، تلاش، فکر، برنامه ریزی صحیح و… می باشد، معلوم است، یعنی کسی بدون همت، تلاش و برنامه ریزی درست به رزق و روزی وسیع نائل نمی شود. از طرفی نیز تلاش و همت به تنهایی مکفی نیستند بلکه تلاش باید مبتنی بر تدبیر، فکر، دانش، علم و تجربه باشد. این امور از امور عقلائی و سنت الهی است و فرقی بین مسلمان و غیر آن ندارد زیرا کار و تلاش ثمره دارد. هر کسی از هر ملتی و مذهب و دینی و آئینی

با توجه به فرار رسیدن ایام شهادت امام حسین (ع) و دهه عاشورا چند نکته را در رابطه با تبلیغ و ضرورت آن در این ایام اشاره می‏کنیم: الف) اهمیت و جایگاه تبلیغ مسئله تبلیغ از مسائل بسیار مهم و در عین حال لازم و ضروری است؛ مرحوم شهید مطهری رابطه با تبلیغ می‏فرمایند: «اگر بگوییم مقام تبلیغ اسلام، رساندن پیام اسلام به عموم مردم، معرفی و شناساندن اسلام به صورت یک مکتب، از مرجعیت تقلید کمتر نیست، تعجب نکنید . مقامی است در همان حد.» تعبیر خیلی بلندیست که مرحوم آقای مطهری فرموده‏اند؛ کسی که در عرصه تبلیغ وارد شده، کسی که خودش می‏توانست در مسیر مرجعیت از مراجع تراز اول شود اما به هر حال مسیر تبلیغ را

پیامبر گرامی اسلام (ص) می‏فرمایند: «رَأْسُ‏ الْعَقْلِ‏ بَعْدَ الدِّينِ‏ التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ وَ اصْطِنَاعُ الْخَيْرِ إِلَى كُلِّ بَرٍّ وَ فَاجِرٍ»[۱] رسول خدا (ص) می‏فرماید: رأس، سر و اساس عقل بعد از دینداری دو چیز است: «التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ»؛ محبت و خیرخواهی و دوست داشتن مردم. تودّد نسبت به مردم. «اصْطِنَاعُ الْخَيْرِ إِلَى كُلِّ بَرٍّ وَ فَاجِرٍ»؛ خوبی کردن، خیر خواهی کردن نسبت به همه از نیکوکار و غیر نیکوکار. این خیلی مهم است که همان عقلی که انسان را دیندار می‏کند، همان حکم می‏کند به «التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ وَ اصْطِنَاعُ الْخَيْرِ إِلَى كُلِّ بَرٍّ وَ فَاجِرٍ»؛ دینداری نشانه عقل است؛ کسی که دیندار است معلوم است که عاقل است زیرا چنانچه در روایات هم آمده «الْعَقْلُ‏ مَا عُبِدَ بِهِ‏ الرَّحْمَنُ‏

ضمن تبريک عيد سعيد غدير به مناسبت اين عيد بزرگ چند جمله اي را در اين رابطه و وظايفي که نسبت به اين روز بر عهده ماست، بيان مي‏کنيم. غدير حقيقتي است که بايد با اتصال به اين حقيقت، معرفت و آگاهي و شناخت و قرب به حق تعالي بيشتر شود؛ آنچه که در گرامي داشت اين روز گفته شده از روزه گرفتن که حتي بنا بر نقل بعضي از منابع اهل سنت روزه در اين روز به اندازه ۶۰ سال ثواب دارد يا مثلاً در اين روز چه اعمالي مستحب است و چه کارهايي خوب است انجام شود حاکي از اهميت اين روز است. کمتر روزي در طول سال با اين ارزش و قدر و منزلت وجود دارد اما

امیر المؤمنین علی (ع) می‏فرماید: «فَلا يُقَنِّطَنَّكَ إِبْطَاءُ إِجَابَتِهِ فَإِنَّ الْعَطِيَّةَ عَلَى‏ قَدْرِ النِّيَّةِ وَ رُبَّمَا أُخِّرَتْ عَنْكَ الْإِجَابَةُ لِيَكُونَ ذَلِكَ أَعْظَمَ لِأَجْرِ السَّائِلِ وَ أَجْزَلَ لِعَطَاءِ الْآمِلِ وَ رُبَّمَا سَأَلْتَ الشَّيْ‏ءَ فَلَا تُؤْتَاهُ وَ أُوتِيتَ خَيْراً مِنْهُ عَاجِلاً أَوْ آجِلاً أَوْ صُرِفَ عَنْكَ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَكَ فَلَرُبَّ أَمْرٍ قَدْ طَلَبْتَهُ فِيهِ هَلَاكُ دِينِكَ لَوْ أُوتِيتَه‏»[۱] در این کلام نورانی حضرت امیر (ع) به مسئله تأخیر اجابت دعا اشاره می‏کنند؛ در آیات قرآنی و کلمات معصومین (ع) وارد شده که شما دعا کنید ما اجابت می‏کنیم «وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُم‏»[۲] این همه دعوت به دعا شده و اینکه مستجاب می‏شود البته شرایطی برای استجابت دعا ذکر کرده‏اند اما گاهی از اوقات دعا واقع می‏شود و شرایط هم

امام رضا ۸ فرموده اند: مَنْ لَمْ یَخَفِ اللَّهَ فِی الْقَلِیلِ لَمْ یَخَفْهُ فِی الْكَثِیر[۱] ترجمه: كسى كه از خداى تعالى در گناه كوچك ترس نداشته باشد، در گناهان بزرگ هم از او نخواهد ترسید. علت این که امام رضا ۸ این مطلب را فرموده به جهت مشکل جرئت و جسارت پیدا کردن در برابر مولاست. در مباحث تجری گفته شده که مشکل اصلی تجری جرات بر علیه مولا است. هر چند متجری قبح فعلی ندارد و فقط قبح فاعلی دارد زیرا عمل او معصیت نیست چون گمان می کرده که این شراب است و آنرا نوشیده ولی در واقع آب و یا شربت بوده و خمر نبوده است لذا در اینجا به حسب واقع دچار معصیت نشده است اما

روز عرفه از روزهای بسیار مهم در طول سال است؛ اعمال، دعا و اذکار خاصی دارد. دعای معروف امام حسین (ع) در روز عرفه مهم است. و بعد هم عید قربان است که یکی از اعیاد مهم اسلامی است؛ آنچه در این ایام مهم است مثل همه ایام بهره برداری درست و استفاده از آن برای تقرب به حق تعالی می‏باشد. ایام می‎آیند و می‏روند؛ عمر انسان در حال کم شدن است هر روزی که می‏گذرد قدم‏هایی به مرگ نزدیک می‏شویم. مرگ حقیقتی است که چاره و گریزی از آن نیست آنچه که مهم است در این دنیا استفاده درست از عمر است؛ رسول گرامی اسلام (ص) می‏فرماید: «يَا أَبَا ذَرٍّ، كُنْ‏ عَلَى‏ عُمُرِكَ‏ أَشَحَّ مِنْكَ عَلَى دِرْهَمِكَ وَ دِينَارِكَ.»[۱]