تذکرات اخلاقی

با توجه به نزدیک بودن ایام شهادت امام زین العابدین علی بن الحسین  (ع) به روایتی از این امام همام اشاره می‎کنم: «قالَ الاْمامُ عَلىّ بنُ الْحسَین، زَیْنُ الْعابدین (عَلَیْهِ السَّلام): ثَلاثٌ مَنْ كُنَّ فیهِ مِنَ الْمُؤمِنینَ كانَ فی كَنَفِ اللّهِ، وَأظَلَّهُ اللّهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ فی ظِلِّ عَرْشِهِ، وَآمَنَهُ مِنْ فَزَعِ الْیَوْمِ الاْكْبَرِ: مَنْ أَعْطى النّاسَ مِنْ نَفْسِهِ ما هُوَ سائِلهُم لِنَفْسِهِ، ورَجُلٌ لَمْ یَقْدِمْ یَداً وَرِجْلاً حَتّى یَعْلَمَ أَنَّهُ فى طاعَهِ اللّهِ قَدِمَها أَوْ فى مَعْصِیَتِهِ، وَرَجُلٌ لَمْ یَعِبْ أخاهُ بِعَیْب حَتّى یَتْرُكَ ذلكَ الْعِیْبَ مِنْ نَفْسِهِ.»[۱] امام سجاد (ع) می‌فرمایند: «سه خصلت و سه صفت اگر در هر یک از مؤمنین باشد، آنها در پناه خدا خواهند بود و در روز قیامت در سایه عرش الهی و در

۱ و ۲. ایمان قلبی و عمل ایام دهه محرم بخصوص و ایام تبلیغی عموماً یک فرصتی است برای مردم و روحانیت و برای مکتب اهل بیت (ع) که معارف و حقایق دین و مکتب تبیین شود تا ایمان و اخلاق در بین مردم تقویت گردد و چنانچه اشکالات و ابهاماتی در عقاید و باورهای مردم وجود دارد، تصحیح شود. البته این منحصر به ایام تبلیغ نیست، بلکه مسئولیت کلی روحانیت مرزبانی از دیانت و اخلاق است و این [مسئولیت] زمان و مکان نمی‌شناسد. لذا باید یک روش و سنتی باشد که همیشه و در همه ایام مورد غفلت قرار نگیرد، به خصوص از نظر عملی، بهترین تبلیغ عمل ما می‌باشد؛ مؤثر ترین ترویج نوع رفتار و سلوک ما می‌باشد.

از مجموع روایاتی که در رابطه با عید غدیر و اعمال عید غدیر وارد شده و سوالاتی که از ائمه(علیهم السلام) در این رابطه شده است معلوم می‌شود که در  اوایل عصر ائمه(علیهم السلام) هنوز مردم با اهمیت روز غدیر و اینکه این روز عید است، آشنا نبودند. بر طبق این روایات ائمه(علیهم السلام) درصدد بودند اهمیت و لزوم بزرگداشت این روز را به مردم تعلیم بدهند، مثلا در سؤالاتی که برخی از اصحاب کرده اند این مطلب مطرح شده که آیا روزی مهم‌تر و بزرگ‌تر از عید فطر وعید قربان داریم یا نه؟ ائمه(علیهم السلام) در پاسخ اشاره به روز غدیر کرده اند، یا مثلا خود ائمه(علیهم السلام) گاهی از برخی اطرافیان و اصحاب  سوال می کردند که آیا

روایتی از امام هادی(علیه السلام) نقل شده که به مناسبت ولادت امام(علیه السلام) آن را می خوانم. قال علیه السلام:اذْكُرْ حَسَرَاتِ‏ التَّفْرِيطِ بِأَخْذِ تَقْدِيمِ الْحَزْم‏[۱]  به جای اینکه حسرت و اندوه شکست و عدم موفقیت در گذشته را بخوریم سعی کنیم با تصمیم و اراده قوی آنها را جبران کنیم. این خیلی نکته ظریفی است. همه ما درزندگی بعد از گذشت زمان پشیمانی هایی را در وجود خودمان حس می کنیم وقتی به گذشته نگاه می کنیم عدم موفقیتهایی را می بینیم. بعید است کسی که گذشته خود به تمام معنا راضی باشد حتی موفق ترین انسانها در هر زمینه ای، حسرت بعضی از فرصتهای از دست رفته را می خورند چه برسد به بعضی که هیچ در زندگی ندارند.

امروز روز اول سال تحصیلی ۹۵-۹۴ و روز شروع بحث است، لذا به حدیثی از ائمه معصومین (ع) تبرکا استناد می‌کنیم و از آن ارواح مقدسه و ذوات مطهره، طلب می‌کنیم که ان شاء الله شروع کار ما را، شروع تحصیل ما را یک شروع خوب، شروع مقدس و شروعی با برکت قرار بدهند. ایام مصادف با شهادت امام جواد (ع) است روایتی را از وجود مقدس ابن الرضا، امام جواد (ع) می‌خوانیم و امیدواریم به برکت کلمات نورانی امام جواد (ع) ما بتوانیم در حد توان به آنچه که وظیفه ما می‌باشد، عمل کنیم. امام جواد (ع) می‌فرماید: «عَلَيْكُمْ بِطَلَبِ الْعِلْمِ فَإِنَّ طَلَبَهُ فَرِيضَةٌ وَ الْبَحْثَ عَنْهُ نَافِلَةٌ وَ هُوَ صِلَةٌ بَيْنَ الْإِخْوَانِ وَ دَلِيلٌ عَلَى الْمُرُوءَةِ وَ تُحْفَةٌ

در بحث فقه به اهمیت دانش اندوزی و طلب علم و آثارفردی و اجتماعی دانش پژوهی با استناد به کلام امام جواد(ع) سخنانی ایراد کردم. اصل شرافت ذاتی علم محل بحث و تردید نیست.اگر هم مطالبی گفته می شود از باب تذکر و یاد آوری است، اما آنچه که در کنار تحصیل علم و مباحثات علمی ضرورت دارد دو چیز است: الف: توجه به اخلاق و تعالی روحی خویشتن. ب: آشنا بودن به زمان و ضرورتها و نیازهای زمانه. ممکن است کسی عالم و اندیشمند باشد اما دارای اخلاق حسنه نباشد که در اینصورت این علم برای جامعه نه تنها فایده ای ندارد بلکه حتی ضررش برای جامعه قابل تصور نیست! از طرفی ممکن است کسی عالم باشد و اخلاق

امروز اول ماه شعبان است و سوم و چهارم و پنجم این ماه اعیاد مبارکی است. این ایام، ایام ارزشمندی است. اگر بخواهیم ماه‏های رجب و شعبان و رمضان را در کنار هم قرار دهیم، ماه رجب در حقیقت مرتبه و مرحله اولی است برای انسان و فرصتی است که زمینه را برای کمالات روحی و معنوی فراهم کند و ماه شعبان مرحله میانی و متوسط است و ماه رمضان مرحله عالی است. استعداد ورود به ماه رمضان در این دو ماه می‏تواند فراهم شود، همان‏طور که ذهن انسان در دریافت مطالب علمی اگر آمادگی داشته باشد، بهتر می‏تواند مطالب علمی را دریافت کند، روح انسان هم در دریافت کمالات معنوی اگر آمادگی و استعداد داشته باشد، بیشتر می‏تواند بهره

 به مناسبت بیست و پنجم رجب روز شهادت باب الحوائج؛ موسی ابن جعفر (ع) به یک جهت بسیار مهم در زندگی ایشان اشاره می‏کنم که ان شاء الله سرلوحه زندگی ما قرار بگیرد و دیگران را هم تشویق به این امر کنیم. یکی از خصوصیات مهم امام کاظم (ع) احسان الی الاخوان بود. اینکه به درخواست یاری دیگران پاسخ دهد و اجابة المضطر کند. کسی که مشکلی پیدا می‏کرد، حضرت در جهت رفع نیاز او تلاش می‏کرد. برای رفع ظلم از مظلوم تلاش می‏کرد. مسئله احسان به مردم آن قدر مهم بود که وقتی به علی بن یقطین اجازه همکاری با حکومت هارون الرشید را داد برای این همکاری یک شرط گذاشت. اگر بخواهیم با یک تعبیر خاصی این را

همه انبياء قبل از آنکه مبعوث به رسالت شوند،از نظر شخصيتي مراحلي را طي کردند و به کمالاتي رسيدند تا قابليت و ظرفيت دريافت وحي الهي را پيدا کنند گمان نکنيد دريافت وحي و رسيدن به مقام نبوت و بعثت امر عادي است بلکه يک ظرفيت فوق العاده مي خواهد. در رابطه با مبعث، مباحث و گفتني‏ها بسيار است ابعاد بسيار و جهات مختلفی دارد. آنچه در اين مجال کوتاه می توانم ذکر کنم مربوط آمادگی های پيامبر قبل از بعثت است. بعثت يک اتفاق عادی و ساده نيست. همه انبياء قبل از آنکه مبعوث به رسالت شوند،از  نظر شخصيتی مراحلي  را طی کردند و به کمالاتی رسيدند تا قابليت و ظرفيت دريافت وحی الهی را پيدا کنند گمان نکنيد

امیرالمؤمنین می‏فرمایند: «سِرُّكَ‏ أَسِيرُكَ‏ فَإِنْ أَفْشَيْتَهُ صِرْتَ أَسِيرَه‏»[۱]؛ سرّ شما اسیر شما است یعنی در بند و تحت اختیار و فرمان شما است. وقتی سرّ و رازی افشا نشده معنایش این است که در حبس و بند است اما وقتی افشا و آشکار می‏شود شما اسیر آن می‏شوید. چون وقتی سرّ آشکار شد، قهراً همیشه باید مراقب بود که مباد این راز توسعه پیدا کند و بر مَلا شود. برای اینکه جلوی توسعه بیشتر سرّ را بگیرد ناچار است باج بدهد. البته اینکه چه چیزی سرّ است بحث دیگری دارد ولی اجمالاً سرّ یعنی آن چیزی که صاحب سرّ مایل به کشف و افشاء آن نیست. سرّ یک چیز پنهانی است که در خزانه دل و قلب و فکر انسان

اميرالمؤمنين (ع) شخصيتی است که به اذعان دوست و دشمن فضائلی دارد که در احدی يافت نمي‏شود. از آغاز ولادت تا شام شهادت، تمام و جزئيات و زوايای زندگی اين حضرت قابل توجه و تأمل و پندآموزی است. در مورد ولادت حضرت که از آن اتفاق همه اطلاع داريد؛ در برخی منابع نقل شده که فاطمه بنت اسد در حالی که در نه ماهگی حمل بود، کنار ديوار کعبه ايستاد و دستها را رو به آسمان بلند کرد و خدا را قسم داد به حق مولودی که در شکم دارد و گفت: خدايا به حق اين مولود، امر وضع حمل را برای من آسان بگردان. کسانی نشسته بودند شاهد ماجرا، نقل مي‏کنند که ديوار کعبه شکافته شد و او وارد

ايام شهادت امام هادی (ع) است. امام هادی (ع) در شرايطی زندگی مي‏کردند که جامعه اسلامی در معرض انواع و اقسام تهاجمات فکری بود. در آن دوران اتفاقی که رخ داده بود اين بود که از زمان مأمون آثار غير اسلامی و غير عربی يعنی از يونان و هند و تا حدودی از ايران به زبان عربی ترجمه شده بود.آثار انديشمندان و اهل فکر شرق و غرب عالم در محيط اسلامی وارد و باب جديدی برای مسلمين باز شده بود. افکار تازه‏ای به واسطه ترجمه آثار ساير تمدن‏ها در محيط اسلامی منتشر شد. به موازات اين مسئله، مسلمين هم در رفت و آمد با ساير ملل، با فرهنگ‏ها و افکار ديگر آشنا شدند. ضمن اينکه اين مسئله آثار مثبتی داشت

پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: (إِنَّ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ صَدَقَةً قِيلَ مَنْ يُطِيقُ ذَلِكَ قَالَ ص إِمَاطَتُكَ الْأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ صَدَقَةٌ وَ إِرْشَادُكَ الرَّجُلَ إِلَى الطَّرِيقِ صَدَقَةٌ وَ عِيَادَتُكَ الْمَرِيضَ صَدَقَةٌ وَ أَمْرُكَ بِالْمَعْرُوفِ صَدَقَةٌ وَ نَهْيُكَ عَنِ الْمُنْكَرِ صَدَقَةٌ وَ رَدُّكَ السَّلَامَ صَدَقَةٌ.)[۱] پیامبر مکرم اسلام می فرماید: بر هر مسلمانی در هر روزی صدقه است یعنی هر مسلمانی باید در هر روز صدقه بدهد (عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ صَدَقَةً) ظهور در این دارد که صدقه بر هر مسلمانی لازم است. به پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) عرض شد که چه کسی می تواند این کار را انجام دهد؟ اگر قرار باشد صدقه در هر روز بر

ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) نزدیک است به همین مناسبت روایتی را از پیامبر اکرم (ص) می‏خوانیم. پیامبر اکرم (ص) به فاطمه زهرا (س) می‏فرمایند: «اعملی بنفسک أنی لا اغنی عنک شیئا»؛ دخترم برای خودت عمل کن. من برای تو فایده‏ای ندارم. این خیلی مهم است. پیامبری که در مورد فاطمه زهرا می‏فرمود: «بضعةٌ منّی»؛ پیامبری که تعظیم و تکریم نسبت به حضرت زهرا داشت، نه در خفا بلکه به طور آشکار نسبت به صدیقه طاهره آن گونه اظهار محبت می‏کرد، پیامبری که رائحه بهشت را از سینه دخترش استشمام می‏کرد اما در عین حال به فاطمه زهرا می‏فرماید: «اعملی بنفسک» گمان نکن من به عنوان پدر و رسول خدا برای تو فایده‏ای دارم. خودت باید عمل کنی. این حاکی

امیر المومنین علی(ع) می فرماید: (حَسِّنْ خُلُقَكَ يُخَفِّفِ اللَّهُ حِسَابَك‏)[۱] علی(ع) می فرماید: اخلاقت را نیکو گردان، که در این صورت خداوند در هنگام محاسبه، تخفیف قائل می شود. در اینکه محاسبه اعمال دقیق و سخت است بحثی وجود ندارد زیرا (فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَه‏)[۲] در این که ما درباره تمام جزئیات اعمال و رفتار خودمان باید پاسخگو باشیم تردیدی نیست. البته نه تنها باید باسخگو باشیم، بلکه اعمال ما تجسم پیدا می کند زیرا مجازات های اخروی مانند مجازات های دنیوی قراردادی نیست به این نحو که کسی جرمی را مرتکب می شود و سپس او را به زندان می برند. در دنیا بین عمل و مجازات تفکیک وجود دارد

برای هر کسی در هر رشته ای، وقت و استفاده صحیح از وقت یک امر حیاتی است. دنیا که امروز در همه زمینه ها به سرعت در حال پیشرفت است، مهمترین رکن موفقت آن استفاده درست از اوقات است یعنی اگر لحظه لحظه زندگی انسان با برنامه و در جهت یک هدف مشخص طی شود، خیلی برای انسان نتایج بهتری دارد تا اینکه انسان بی برنامه باشد. موفق ترین انسانها کسانی هستند که برای جزئیات اوقات زندگی خود هم برنامه دارند. در هر رشته ای هم اینگونه است. این مسئله نه تنها در امور مادی و دنیایی بلکه در امور معنوی هم صادق است، یعنی اگر کسی بخواهد به مراتب بالای معنوی برسد، باید از این فرصت ها درست استفاده

امیرالمؤمنین علی (ع) می‏فرمایند: «أَطِعِ‏ الْعَالِمَ‏ تَغْنَمْ. اعْصِ الجاهل تَسْلَم‏»[۱] از عاقل اطاعت کن که سود می‏بری و با جاهل مخالفت کن که در سلامت و امنیت خواهی بود. این خیلی نکته مهمی است. اطاعت و عصیان به حسب اولی مختص خداوند است. انسان باید از خدا اطاعت کند و مراقب باشد که عصیان نکند. در طول خدا، رسول خدا (ص) و اهل بیت (ع) اولی الامرند و اطاعت آنها واجب و عصیان آنها حرام است. چهار چوب اطاعت و عصیان معلوم است یعنی اطاعت در دایره شرع و متولیان دین خدا و رسول خدا (ص) و اهل بیت (ع) است. پس اگر امیرالمؤمنین (ع) سخن از اطاعت عقل و علم و مخالفت جهل به میان می‏آورد نه اینکه عقل

یکی از مسائلی که امروزه یک ضرورت و حتمیت غیر قابل انکار پیدا کرده معرفی شخصیت حضرت زهرا (س) و سبک زندگی آن حضرت است. فضائل حضرت زهرا (س) به تفصیل در جای خودش بیان شده. مقام علمی، اخلاق و حلم و نزول جبرائیل بعد از پیامبر که حتی برای احدی از معصومین هم اتفاق نیفتاد است. جبرائیل در خانه‎ای و بر کسی فرود می‏آید که قابلیت و ظرفیت اتصال با حقیقت آن عالم را داشته باشد. نفس این ارتباط بین جبرائیل و حضرت زهرا (س) حکایت از سعه وجودی امّ ابیها می‎کند. مصحف فاطمه (س) مطالبی بود که در آن ایام بعد از رحلت پیامبر توسط جبرائیل به امّ ابیها گفته شد و امیرالمؤمنین (ع) هم آن را مکتوب

امام صادق (ع) می‏فرمایند: «لَا يَكُونُ‏ الْعَبْدُ مُؤْمِناً حَتَّى‏ يَكُونَ‏ خَائِفاً رَاجِياً وَ لَا يَكُونُ‏ خَائِفاً رَاجِياً حَتَّى يَكُونَ عَامِلاً لِمَا يَخَافُ وَ يَرْجُو»[۱]؛ عبد مؤمن نمی‏شود و ایمان در قلب او مستقر نمی‏گردد مگر اینکه دو خصوصیت داشته باشد: هم خوف در او باشد و هم رجاء. اگر کسی خائف و راجی بود، این نشانه ایمان است. خوف از چه چیزی؟ و رجاء به چه چیزی؟ این را به استناد یک کلامی از امیرالمؤمنین (ع) عرض خواهم کرد اما ادامه حدیث این است: «وَ لَا يَكُونُ‏ خَائِفاً رَاجِياً»؛ و نمی‏توانیم بگوییم شخص خائف و راجی است مگر اینکه عامل باشد نسبت به چیزی که از آن می‏ترسد و نسبت به آن امید و رجا دارد. پس ایمان متوقف بر

امیر المومنین علی(ع) می فرماید: « مَنْ‏ أَحَبَ‏ شَیْئاً لَهِجَ بِذِکْرِهِ » کسی که چیزی را دوست داشته باشد، با یاد آن مسرور می شود و نشاط پیدا می کند و خوشحال می شود. مثلا الان شما آن چیزهایی که برای شما مطلوب است و دوست دارید وقتی به یاد آنها می افتید، نشاط درونی پیدا می کنید. ملاک دوست داشتن و علاقه به یک چیز، این است که انسان ببیند آیا با یاد آن چیز شادی و نشاط پیدا می کند یا خیر؟ این نشانه مهمی است برای اینکه ما ببینیم چه چیزهایی را دوست داریم و چه چیزهایی را دوست نداریم آیا یاد خدا برای ما این حالت را ایجاد می کند؟ اگر این حالت را ایجاد می