روایتی از امیر المؤمنین علی علیه السلام که حضرت میفرماید: «احمق الناس من انکر علی غیره رذیلةً و هو مقیمٌ علیها».[۱]
احمق ترین مردم کسی است که بر دیگری به واسطه یک رذیلت و خصلت زشت اخلاقی خرده میگیرد در حالی که خودش در آن رذیلت غرق است و با آن زندگی میکند.
انسان به دلائل مختلف از جمله حب ذات (که اصل و اساس این امور حب ذات انسان است)، اشکالات و نقاط تاریک و سیاه خودش را نمیبیند اما کوچکترین نقطهی تاریک و سیاه در دیگران به ذهنش بزرگ جلوه میکند. ما عادت داریم دیگران سرزنش را کنیم به خاطر بعضی از کارها مثل اینکه میگوییم که فلانی غیبت نکن اما نوبت خودمان که میرسد به راحتی غیبت میکنیم یا مثلاً به دیگران میگوییم که مواظب باشید که اسرار دیگران آشکار نکنید اما نوبت به خودمان که میرسد اسرار دیگران را آشکار میکنیم یا مثلاً به دیگران توصیه میکنیم با نرم خوئی و مهربانی با دیگران برخورد کنید اما نوبت به خودمان که میرسد به عکس عمل میکنیم. امیر المؤمنین (ع) کسی که این کار را میکند احمق ترین مردم دانسته است؛ احمق یعنی کسی که قدرت تشخیص مصلحت و مفسده در او نیست یعنی کسی که از عقل بی بهره است؛ حضرت میفرماید انسانی که دیگران را بر رذیلتی مورد ملامت قرار میدهد در حالی که خودش بر آن رذیلت مقیم است، این احمق ترین مردم است نمیگوید این حُمق دارد بلکه میفرماید این احمق ترین مردم است یعنی بی عقل ترین مردم است. چنین شخصی دو مشکل دارد چون اولاً خودش در آن رذیلت دارد زندگی میکند، ثانیاً اینکه دارد دیگران را از بابت این رذیلت سرزنش میکند یعنی میداند این یک رذیلت است کسی ممکن است رذالتی داشته باشد ولی خیلی متوجه قبح آن نباشد اما کسی که در این جایگاه مینشیند و دیگران را سرزنش میکند یعنی میداند این رذیلت است و به قبح و زشتی آن آگاه است به گونهای که دارد دیگران را به خاطر آن سرزنش میکند؛ چنین حالتی مسئولیتش بیشتر و خسارتش هم بیشتر است و مجازات چنین شخصی از شخصی که خیلی متوجه قبح مسئلهای نیست و البته دیگران را سرزنش نمیکند بیشتر است.
حال ببینید که مسئولیت ما که در این مسند هستیم چقدر بیشتر میباشد و اینگونه نیست که بگوییم که ما به مردم حرف خوب زدهایم و دیگر به عمل خودمان توجهی نکنیم حال که دیگران را سرزنش کردهایم نه تنها به حسب مقام ثبوت این مشکل را داریم و مجازاتمان سنگین تر است بلکه یک اثر مهم سوء اجتماعی هم دارد و آن اینکه انکار این رذیلت هم اثر خودش را از دست میدهد یعنی کم کم باعث میشود قباحت این رذائل در ذهن مردم از بین برود و این بدترین کاری است که ممکن است صورت بگیرد.
خداوند به همه ما توفیق عمل به آنچه که میدانیم عنایت بفرماید.
[۱]. غرر الحکم، روایت ۳۳۴۳.
نظرات