حضرت علی علیه السلام می فرمایند:
ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ لِلْمُرَائِي يَنْشَطُ إِذَا رَأَى النَّاسَ وَ يَكْسَلُ إِذَا كَانَ وَحْدَهُ وَ يُحِبُّ أَنْ يُحْمَدَ فِي جَمِيعِ أُمُورِهِ[۱]
سه نشانه و علامت برای شخص ریا کار وجود دارد: اول: وقتی مردم را می بیند با نشاط است دوم: وقتی تنها می شود کسل است سوم: دوست دارد در همه کارهایش ستایش شود.
نشانه هایی که حضرت علی(ع) برای شخص ریا کار بیان داشتند بهترین میزان برای سنجش ریا در نفس انسان است.
معمولا ریا را تعریف می کنند به اینکه ظاهر عمل برای خداست اما باطنش برای خود نمایی است این در مقام تبیین مفهومی تعریف خوبی است اما در مقام تطبیق مشکل است. امیرالمومنین (ع) میزانی برای ما مشخص کردند برای اینکه یک ارزیابی برای ریا در خودمان داشته باشیم تا اعمالمان را بسنجیم که این عمل را برای خدا انجام می دهیم یا برای دیگران. البته ممکن است که این روایت ناظر به مراتب عالیه خلوص باشد و از این طرف به مراتب خفیه ریا اشاره کند. زیرا ریا و خلوص و همینطور بسیاری از مفاهیم اخلاقی مراتب دارند. مرتبه عالی و مرتبه متوسط و مرتبه ضعیف. این درجات مختلف خصلت های اخلاقی به هر حال سامان دهنده عیار شخصیت انسان است. کسی که درجه خلوصش بالاتر باشد شخصیت و عیارش با کسی که درجه خلوصش پایین تر است فرق می کند. اگر می خواهیم خودمان را بسنجیم حداقل ببینیم از این ویژگی های غیر محسوس که کنترل و ارزیابی اش مشکل است برخورداریم یا نه؟
اولین علامتی که حضرت می فرمایند: يَنْشَطُ إِذَا رَأَى النَّاسَ است یعنی وقتی با مردم است با نشاط است. البته نشاط با مردم و همراهی با مردم اشکالی ندارد و خیلی هم خوب است. اگر کسی با مردم بخاطر اینکه با مردم و براداران مسلمان گفتگو کند و از مشکلات آنها مطلع شود و به آنها کمک کند مطلوب است. اما اگر وقتی که تنها است یک حالت رخوت و کسالت دارد و فاقد نشاط است این یک جای کارش می لنگد.
دومین علامتی که حضرت می فرمایند: يَكْسَلُ إِذَا كَانَ وَحْدَهُ یعنی وقتی تنها می شود ناراحت می شود. چون معلوم می شود از دیده شدن لذت می برد. لذا در نشانه سوم که تکمیل کننده دو نشانه دیگر است امام می فرماید: وَ يُحِبُّ أَنْ يُحْمَدَ فِي جَمِيعِ أُمُورِهِ یعنی دوست دارد در همه کارها ستایش شود. انسان ریا کار تحمل عدم ستایش را ندارد و کسی که دوست دارد زیاد ستایش شود معلوم است ریا کار است. هر چند پیش خود بگوید برای خدا کار می کنم ولی وقتی می بیند که اعمالش را دوست دارند و ستایشش می کنند معلوم می شود نشانه ریا در او است و او ریا کار است. قهراً کسی که با دیدن مردم نشاط پیدا کند و تنها که می شود کسل می شود، معلوم است که دوست دارد بقیه از او تعریف و تمجید کنند.
این روایت ناظر به مراتب خفی ریا است و یک میزانی است برای سنجش روحیه عمومی و ارزیابی کلی از انسان که می توان با بررسی این سه نشانه متوجه شد که در کدام اردوگاه قرار داریم.
[۱] کافی ج ۲ ص ۲۹۵ ح ۸
نظرات