نقل احادیث ائمه معصومینb یک تذکر و یاد آوری است. اساس اصلاح انسان به همین تذکرهاست یعنی انسان به چیزی بیشتر از تذکر احتیاج ندارد. زیرا در فطرت و درون انسان ندای حق و حق طلبی و حقیقت خواهی همیشه وجود دارد و تذکرات باعث می شود آن نداهای درونی شنیده شود. همهی ما همیشه محتاج تذکر هستیم.
امیر المومنین j درباره کیاست، روایات و مطالبی را بیان کرده اند. در مورد مسئله کیاست از سایر ائمه معصومین b و وجود مقدس پیامبر گرامی اسلامn هم کلمات نورانی وارد شده که با دقت و نگاه اجمالی به آنچه که اهل بیت b و شخص پیامبر n فرموده اند، می توانیم بگوییم که کیاست دو شعبه و دو سطح دارد. این صریح روایات است که یک بخش مهم کیاست به خود انسان بر می گردد یعنی کیاست در رابطه با خود انسان.
امیر المومنین j می فرماید:«الكَيِّسُ مَن عَرَفَ نفسَهُ و أخلَصَ أعمالَهُ» [۱] کیّس کسی است که خودش را بشناسد و اعمالش را خالص کند.
ما روایات زیادی با این مضمون از شخص پیامبرn و امیر المومنینj داریم. یک بخش از زیرکی و فراست و هوشمندی این است که انسان مراقب خود باشد یعنی خودش را بشناسد و اعمال خود را خالص کند و کسی که زیرک است این کار را می کند. اتفاقا در برخی از روایات آمده است که کسی که مراقبت از خود نمی کند احمق است. یعنی اگر انسان مراقب اعمال خود نباشد و خود را نشناسد، حماقت است. در حالی که خیلی از انسان ها از این بخش کیاست محرومند.
یک بخش دیگر از کیاست مربوط به رابطه و تعامل با دیگران و تمشیت و تدبیر امور است. یعنی کسی که به رشد لازم رسیده و قدرت تشخیص خوب و بد را از هم دارد و کسی که بتواند خوب و بد را تشخیص بدهد و به سمت خوبی برود.
وقتی از امیر المومنینj سوال شد از زیرک ترین مردم: لمّا سُئِلَ عَن ِأَكْيَسُ الناس قَالَ: مَنْ أَبْصَرَ رُشْدَهُ مِنْ غَيِّهِ فَمَالَ إِلَى رُشْدِه[۲]
حضرت فرمود کسی که بفهمد راه رشد کدام است و راه گمراهی کدام است و از غی به سمت راه رشد بیاید. در همهی امور زندگی همین طور است.
حال مشکل ما چیست؟ مشکل این است که این دو سطح و دو کیاست کمتر در کسی جمع می شود. عده ای کیاست قسم اول را دارند و خود را شناخته و سعی می کنند که اعمال خود را خالص کنند اما وقتی به صحنه اجتماع می رسند در رابطه با دیگران نمی توانند تمیز بدهند و زیرک باشند و از مشکلات و انحرافات خود را خارج کرده و به راه رشد بیاورند.
عده ای هم از قسم دوم کیاست برخوردارند یعنی در امور زندگی خود، زیرک بوده و محاسبه می کنند و راه خوب و راه بد و راه رشد و غی را تشخیص می دهند و تلاش می کنند در امور دنیایی خود، به مسیر رشد بروند اما از خود غافل هستند.
ولی کمتر کسانی پیدا می شوند که این دو نوع کیاست را در خود جمع کنند. یعنی هم از مصادیق من عرف نفسه باشند و هم اخلاص عمل داشته باشند و هم در امور دنیایی خود چنین زیرکی را داشته باشند.
ان شاء الله خداوند به همه ما توفیق بدهد که از این کیاست در هر دو بُعد آن بهره مند شویم.
[۱] . غرر الحکم: حدیث ۱۱۳۹
[۲] . بحار الانوار: ج۷۷، ص۳۷۸،حدیث ۱
نظرات