جلسه ۶۳ – PDF جلسه شصت و سوم نسبت قاعده لا ضرر با سایر ادله و جایگاه آن در میان احکام- وجوه تقدیم لاضرر طبق سایر مبانی ۱۳۹۹/۰۲/۲۳ خلاصه جلسه گذشته بحث در تقدیم قاعده لاضرر بر قاعده سلطنت بود. عرض شد در مورد نسبت قاعده لاضرر و ادله سایر احکام، یک نظر این است که لاضرر مقدم بر ادله سایر احکام نیست به جز قاعده سلطنت. سخن امام(ره) ذکر شد و اقوال مختلفی که در نسبت بین قاعده سلطنت و قاعده لاضرر بود مورد تعرض واقع شد. قول به تقدیم قاعده سلطنت بر لاضرر که برخی به آن معتقدند به همراه ادله صاحب مفتاحُ الکرمۀ مورد بررسی قرار گرفت. قول به تفصیل هم احاله شد به بحث از احکام

جلسه ۶۲ – PDF جلسه شصت و دوم نسبت قاعده لا ضرر با سایر ادله و جایگاه آن در میان احکام- کلام امام(ره) ۱۳۹۹/۰۲/۲۲ خلاصه جلسه گذشته عرض شد دو دیدگاه کلی درباره نسبت قاعده لا ضرر با ادله سایر احکام وجود دارد. دیدگاه اول عدم تقدیم لاضرر بر سایر ادله احکام است و عرض شد سه وجه برای عدم تقدیم می‌توان ذکر کرد. البته یکی از وجوهی که در این دیدگاه مطرح شد، تقدیم سایر ادله بر لاضرر بود که عرض شد این سخنی واضحُ الفساد است و به هیچ وجه قابل دفاع نیست. دیدگاه دوم، دیدگاه تقدیم لاضرر بر سایر ادله است که در ذیل این دیدگاه، حداقل ده قول قرار می‌گیرد که فهرستی از این اقوال ذکر

جلسه ۶۱ – PDF جلسه شصت و یکم نسبت قاعده لا ضرر با سایر ادله و جایگاه آن در میان احکام- دو دیدگاه کلی ۱۳۹۹/۰۲/۲۱ نسبت قاعده لاضرر با سایر ادله تقریبا بحث درباره قلمرو ضرر به پایان رسید. ممکن است بعضی از جهات در مسئله قلمرو ضرر قابل ذکر باشد اما قطعا بر مبنای مختار قابل طرح نیست و طبق مبنای مشهور هم ممکن است آثار چندانی بر آن مترتب نشود. لذا بحث قلمرو ضرر را تقریبا تمام کردیم و به أهم مطالبی که در این بخش لازم بود ذکر شود متعرض شدیم. بحث بعدی، بحث از نسبت قاعده لاضرر با سایر ادله است. به تعبیر دیگر جایگاه قاعده لاضرر در میان احکام اولیه و ثانویه و یا به

جلسه ۶۰ – PDF جلسه شصتم قلمرو ضرر- جهت پنجم: شمول لاضرر نسبت به ضرر معنوی(عرضی) ۱۳۹۹/۰۲/۲۰ جهت پنجم: شمول لا ضرر نسبت به ضرر معنوی(عرضی) جهت پنجم از جهات مرتبط با قلمرو ضرر این است که آیا لاضرر شامل ضرر عرضی و آبرویی هم می‌شود یا خیر. در اینکه لاضرر، ضرر جانی و مالی را در بر می‌گیرد و آن را نفی می‌کند بحثی نیست. اما در مورد ضرر عرضی و آبرویی از آنجا که عده‎ای شمول لاضرر را نسبت به این قسم از ضرر نپذیرفته اند، باید این بحث صورت بگیرد که آیا مطلق ضرر مقصود است یا مختص به ضرر مالی و جانی است؟ البته یک جهت دیگر که به دنبال همین جهت (و در این مقام

جلسه ۵۹ – PDF جلسه پنجاه و نهم قلمرو ضرر- جهت چهارم: شخصی یا نوعی بودن ضرر- ادله اعتبار ضرر شخصی ۱۳۹۹/۰۲/۱۸ بحث در جهات مختلف مربوط به قلمرو ضرر در قاعده لاضرر بود که سه جهت تا اینجا مورد بررسی قرار گرفت. جهت چهارم: شخصی یا نوعی بودن ضرر جهت چهارم درباره شخصی بودن یا نوعی بودن ضرر است. اینکه لاضرر طبق مبنای مشهور دلالت بر نفی حکم ضرری می‌کند، آیا ضرر شخصی منظور است یا مطلق ضرر اعم از شخصی و نوعی و یا اساسا تفصیل در مسئله وجود دارد؟ طبق مبنای ما هم این مسئله جای بحث دارد. معنای ضرر نوعی و شخصی نوعی: ضرر نوعی یعنی ضرری که در آن نوع مردم ملاک هستند و ضرر

جلسه ۵۸ – PDF جلسه پنجاه و هشتم قلمرو ضرر- جهت سوم: خوف ضرر- ادله الحاق خوف ضرر به ضرر- دلیل پنجم و ششم ۱۳۹۹/۰۲/۱۷ در جهت سوم از جهات مربوط به قلمرو قاعده ضرر بحث درباره این بود که آیا خوف ضرر هم ملحق به ضرر است یا خیر. چهار دلیل بر الحاق خوف ضرر به ضرر مطرح شد و معلوم شد برخی از این ادله می‌توانند الحاق را ثابت کنند. دلیل پنجم: قاعده لاحرج دلیل پنجم قاعده لاحرج است؛ بدین بیان که چون ضرر و خوف ضرر موجب حرج می‌شوند و حکم حرجی در دین جعل نشده، پس نافی تکلیف است. یعنی وقتی انسان خوف ضرر داشته باشد، این خوف ضرر موجب حرج بر انسان می‌شود و لذا

جلسه ۵۷ – PDF جلسه پنجاه و هفتم قلمرو ضرر- جهت سوم: خوف ضرر- ادله الحاق خوف ضرر به ضرر- دلیل دوم و سوم و چهارم ۱۳۹۹/۰۲/۱۶ عرض کردیم بر الحاق خوف ضرر به ضرر به چند دلیل تمسک شده است. دلیل اول آیاتی از قرآن کریم بود که در جلسه گذشته مورد بررسی قرار گرفت و اجمالا دلالتش بر مدعا ثابت شد. دلیل دوم: روایات دلیل دوم روایات است. روایات متعددی در این رابطه مورد استناد قرار گرفته که این روایات در ابواب مختلف فقهی منتشر است. در باب طهارت، صلات، صوم، حج، امر به معروف و نهی از منکر، این روایات قابل پیگیری است. البته آنچه که ما اجمالا از این روایات ذکر می‌کنیم، ممکن است به نوعی

جلسه ۵۶ – PDF جلسه پنجاه و ششم قلمرو ضرر- جهت سوم: خوف ضرر ۱۳۹۹/۰۲/۱۵ خلاصه جلسه گذشته بحث در جهت سوم از جهات مربوط به قلمرو ضرر بود. در جلسه گذشته درباره معنای خوف و اینکه مقصود از خوف ضرر، احتمال ضرر است، مطالبی عرض شد. معلوم شد که منظور از خوف ضرر، یک احتمال عقلایی نسبت به ضرر است؛ لذا ظن ضرر بخصوصه مقصود نیست، گرچه این احتمال عقلایی شامل ظن ضرر هم می‌شود. عرض شد خوف ضرر تارة نسبت به ضرر یسیر و غیر معتدٌّبه است و أُخری نسبت به ضرر کثیر و معتدٌّبه مانند خود ضرر. اگر خوف ضرر نسبت به ضرر غیر معتدٌّبه و غیر یسیر حاصل شود، ظاهرا اعتبار ندارد و ادله هم از

جلسه ۵۵ – PDF جلسه پنجاه و پنجم قلمرو ضرر- جهت دوم: حد و اندازه ضرر- سه مطلب- جهت سوم: خوف ضرر- معنای خوف ضرر ۱۳۹۹/۰۲/۱۴ سه مطلب در ادامه بحث از جهت دوم، سه مطلب را لازم می‌دانم عرض کنم. البته ممکن است بعضی از این مطالب یا امور، به نوعی به جهت اول هم مربوط باشد. اما به هر حال تعرض به این مطالب مناسب به نظر می‌رسد. مطلب اول مطلب اول درباره ضرر تدریجی است. جلسه قبل اشارتاً عرض شد لاضرر شامل ضرر تدریجی نمی‌شود. قاعده لاضرر ظهور دارد در ضررهای دفعی. اکنون مناسب است دلیل این مطلب را هم عرض کنیم که چرا ضرر تدریجی مشمول قاعده نیست. یا ادله قاعده شامل ضرر تدریجی نمی‌شود. ضرر

جلسه ۵۴ – PDF جلسه پنجاه و چهارم قلمرو ضرر- جهت دوم: حد و اندازه ضرر و وجه بحث از آن- حد ضرر- راههای ثبوت ضرر ۱۳۹۹/۰۲/۱۳ جهت دوم: حد و اندازه ضرر در بحث از قلمرو ضرر، جهت اول مورد بحث قرار گرفت. جهت اول این بود که قاعده لاضرر شامل اضرار بر نفس هم می‌شود یا خیر. در مورد اضرار بر نفس از دو حیث بحث کردیم. یکی اینکه آیا اضرار بر نفس مشمول قاعده لاضرر هست یا خیر؛ و دوم اینکه با قطع نظر از این قاعده حکم اضرار بر نفس چیست که این بحث اجمالا گذشت. جهت دوم مربوط به حد و اندازه ضرر است. قهرا بحث در این جهت طبق مبنای مشهور و مختار متفاوت