امام زمان یک انسان کاملی است که اسماء الهی در او متجلی شده است. برجسته کردن یک بعد از ابعاد این شخصیت به معنای معرفی ناقص است. اینکه امام زمان خون‌ها خواهد ریخت و ما فقط آن بُعد انتقام را در مورد حضرت برجسته کنیم، این یک معرفی ناقص است. ما در کنار این بعد انتقام که این هم از صفات و اسماء الهی است (منتقم) ابعاد دیگری را باید تبیین کنیم.

استاد دروس خارج حوزه علمیه قم با اشاره به آسیب های موضوع مهدویت گفت: اینکه به طور کلی دیدار و ملاقات‎ و تشرف‎ با حضرت برجسته شود، به گونه ‎ای که گویا جامعه برای خودش یک تکلیفی در این رابطه احساس کند، مسلمانها، شیعیان فکرکنند یک تکلیفی دارند و آن هم ملاقات با امام زمان(عج) است. ما هیچ جا نداریم که شما به دنبال ملاقات با امام زمان(عج) باشید. آنچه ما داریم دستور برای فراهم کردن زمینه های ظهور و تحصیل شایستگی‎های روحی و اخلاقی و آمادگی های لازم است.

مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با آیت الله سید مجتبی نورمفیدی در پی می آید:

ضمن تبریک میلاد فرخنده حضرت ولی عصر ارواحنا فداه خدمت حضرتعالی و آرزوی توفیقات، علاقه مندیم سوال اولمان را اینگونه شروع کنیم که به عنوان یک فقیه و کارشناس در مسأله امامت، به نظر شما بیشترین خسارت ها در بحث مهدویت متوجه چه موضوعاتی است؟ یا به عبارت دیگر امروزه گفتمان مهدویت از چه آسیب هایی رنج می برد و باید چاره ای برایش اندیشید؟
بسم الله الرحمن الرحیم. من هم متقابلا تبریک عرض می کنم.
مسأله مهدویت مثل سایر مفاهیم مقدس همواره در معرض آفت‌ها و آسیب‌هایی بوده و هست. به طور کلی هر موضوع اساسی و محوری که در مذهب، در اسلام می‎تواند محرک باشد، می‌تواند سازنده باشد مورد توجه دشمنان قرار می‎گیرد، برای اینکه آن را تخریب بکنند. مسأله مهدویت هم به دلایل مختلف در معرض این آفت ها و آسیب ها بوده و هست، جالب این است که در کلمات رسول خدا(ص) و ائمه معصومین (علیهم السلام) از همان بدو امر هشدارهایی نسبت به این مطلب داده شده است.
در برخی از روایات از رسول خدا(ص) و ائمه معصومین از علی(ع) تا امام عسکری (علیهم السلام) نقل شده که در دوران غیبت، برای مردم حیرت پیش می‎آید. این یک مسئله مهمی است که موجب نگرانی بوده و هشدار داده شده. رسول خدا(ص) می‎فرماید: «تکون له غیبة و حیرة، تضل فیها الامم» یعنی برای فرزند من غیبت و حیرتی است که امت‌ها در این دوران گمراه می‎شوند. امیرالمومنین(ع) هم می‎فرماید: «تکون له غیبة و حیره» منتهی اضافه‎ای دارد که در این دوران گروهی گمراه می‌شوند و گروهی هدایت؛ آن‌هایی که هدایت می‌شوند بهترین افراد این امت هستند که با ابرار عترت همراه می‌شوند. ما این هشدار را تا زمان امام عسکری(ع) می‌بینیم که از عصر غیبت به عنوان دوران حیرت یاد کرده‌اند. امام عسکری(ع) می‎فرماید: « اما ان له غیبه یحار فیها الجاهلون و یهلک فیها المبطلون و یکذب فیها الوقاتون» برای او غیبتی است که جاهلان در آن دچار حیرت می‎شوند و آنها که منکرند هلاک می‎شوند و آنها که وقت تعیین می‎ کنند دروغگو هستند. منکران که تکلیفشان معلوم است. اما این حیرت در میان نا آگاهان است و مهمترین مشکل هم از همین ناحیه است. یعنی جهل و ناآگاهی منشاء حیرت جامعه اسلامی و به خصوص پیروان اهل بیت (علیهم السلام) است.
علاوه بر اینکه آن بزرگواران یک نگرانی بزرگ داشتند و نسبت به آن هشدار دادند و از آن تعبیر به حیرت کردند، به محورهای این حیرت و سرگردانی هم اشاره نموده‎اند. این امور چند محور است که دقیقا ما هم امروز با آنها مواجهیم و وجه مشترک آنها تعبیر حیرت، گم گشتگی، راه گم کردن است. اگر کسی از مسیر مستقیم انحراف پیدا کند، گم گشته می‎ شود، می‎گویند راه را گم کرده است. حالا این یک مقداری از نفهمی است، یه مقداری از کج فهمی و بد فهمی است. مهم ‎تر این است که این نقص‌ها و ضعف‌های درونی معمولا بستری می‌شود برای اینکه دشمنان از آن ناحیه رخنه کرده و سوء استفاده کنند. چیزی که ما امروز الان با آن مواجهیم و متأسفانه باعث شده که برخی بر این موج نا آگاهی و کم اطلاعی سوار شوند و یک عده‌ای را با خودشان همراه کنند، همین امور است. من خیلی خلاصه این موارد را اشاره می‎ کنم:
مهم‌ترین مسأله شناخت ناقص یا عدم شناخت نسبت به امام زمان است
ببینید! امام زمان یک انسان کاملی است که اسماء الهی در او متجلی شده است. برجسته کردن یک بعد از ابعاد این شخصیت به معنای معرفی ناقص است. اینکه امام زمان خون‌ها خواهد ریخت و ما فقط آن بُعد انتقام را در مورد حضرت برجسته کنیم، این یک معرفی ناقص است. ما در کنار این بعد انتقام که این هم از صفات و اسماء الهی است (منتقم) ابعاد دیگری را باید تبیین کنیم. از آن طرف امام رضا وجود مقدس امام زمان را اینگونه معرفی می‌کنند «الامام الانیس الرفیق و الوالد الشفیق والاخ الشقیق والامُّ البّره بالولد الصغیر و مفزع العباد فى الداهیة النآد.» امام همدمی سازگار، پدری دلسوز، برادری مهربان و مادری خوش رفتار با کودک خردسال و پناه مردم در پیش آمدهای بزرگ است. ببینید ارائه چنین تصویری موجب یک پیوند قلبی و عاطفی می‎ شود، خود به خود دلها را جذب می‎کند.

برداشت غلط از مفهوم انتظار

یک محور دیگر که الان به نظر می ‎رسد رواج پیدا کرده و البته که از گذشته هم بوده است برداشت غلط از مسأله انتظار است. این هم خودش یک موضوع مستقلی است و نیاز به بحث دارد که اساسا انتظار به چه معناست. ما انتظار مثبت داریم، انتظار منفی داریم. انتظار مثبت به این معناست که ما به عنوان شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) و پیروان امام زمان(عج) نهایت آمادگی را در ابعاد مختلف برای خودمان فراهم کنیم. یعنی اگر انتظار ظهور داریم باید به اندازه توانمان، خودمان را برای یاری آن حضرت آماده کنیم. این هم از جهت علمی، هم عملی و هم اخلاقی و هم در سطح کلان آمادگی دفاعی و در یک کلمه به نحوی باشد که موجب غیض دشمنان شود. این روایت هم از امام کاظم علیه السلام نقل شده که «من ارتبط دابة متوقعا به امرنا و یغیظ به عدونا و هو منسوب الینا ادرالله رزقه ، و شرح صدره و بلغه امله و کان عونا على حوائجه»(کسی که مرکبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به موجب آن دشمنان ما را خشمگین سازد، بعد آنوقت پاداشش را ذکر می‌کند.) ببینید! حالا کسی ممکن است یک برداشت سطحی داشته باشد یعنی نگه داشتن مرکب و بر همین معنای ظاهری اکتفا کند و جمود بر الفاظ روایات به خرج بدهد، اما آن چیزی که حضرت می‌گوید یعنی یک آمادگی کامل و این قید را هم دارد یغیظ به عدونا و این موجب ناراحتی دشمنان باشد. آن انتظاری که هیچ ضرری به حال دشمنان نداشته باشد، این انتظار مطلوب نیست.

شتاب در امر ظهور

مسأله سوم از آسیب هایی که در این رابطه وجود دارد و آفت است و باعث پراکنده شدن علاقه مندان به اهل بیت و پیروان امام زمان می‎شود و اینها را به جای اینکه در صف واحد و جبهه واحد و قدرتمند قرار بدهد، تجزیه می‎ کند و نیروهایشان را تضعیف می‌کند، این است که ما عجله و شتاب در امر ظهور به خرج دهیم. این بیان امام صادق که می فرماید «إنّما هلک الناس من استعجالهم لهذا الأمر، إنّ اللَّه لا یعجل لعجلة العباد» می فرماید، مردم به سبب تعجیل در این امر هلاک شدند و خدا به خاطر عجله مردم شتاب نمی کند.
این یک غایتی دارد که در وقت خود به آن منتهی می ‎شود و زمانش که برسد نه یک لحظه مقدم می‎شود نه موخر. ما باید آماده باشیم، برای فرج آن حضرت دعا بکنیم، اما عجله کردن، شتاب کردن. زود بیا! زود بیا آقا! زود بیا! آقا اینها چیزهایی است که خود ائمه معصومین (علیهم السلام) نسبت به آن هشدار داده اند. اینها آن اموری است که به واسطه آن حیرت تحقق پیدا کرده و خود رسول خدا(ص) و ائمه معصومین (علیهم السلام) نسبت به آن هشدار داده اند.

تعیین وقت برای ظهور امام زمان

چهارمین موردی که به عنوان یک مصداق برای حیرت می‎ توان ذکر کرد تعیین وقت برای ظهور است. اینهایی که وقت تعیین می‎ کنند، می‎گویند دو سال دیگر حضرت می‎آید، یکسال دیگر می ‎آید، این هفته می‎آید، به تعبیر حضرت راه هلاک می‎روند. این فرق می‎کند با محور سوم یعنی عجله. در آن مورد می‎گوید آقا زود بیا زود بیا اما، این محور این است که می‎گوید آقا هفته دیگر می‎آید. این مورد نهی قرار گرفته، امام صادق به محمد بن مسلم می‎فرماید «یا محمد من اخبرک عنا توقیتا فلا تهابن ان تکذبه فانا لا نوقت احد وقتا» هر کسی یه خبری از ما برای تعیین وقت ظهور داد بدون درنگ تکذیبش کن. می‌فرماید ما برای هیچ کس وقت ظهور تعیین نکردیم. یا در برخی تعابیر آمده که ظهور حضرت مانند قیامت است که فقط وقتش که باشد ناگهان آشکار می شود. اینها همه متاسفانه در جامعه ما تا حدودی در یک بخش‎هائی رواج دارد و آسیبهایی که از این رهگذر پیدا می‎شود، واقعا قابل جبران نیست.

دیدار گرایی

محور دیگر دیدار گرایی است. اینکه به طور کلی دیدار و ملاقات‎ و تشرف‎ با حضرت برجسته شود، به گونه ‎ای که گویا جامعه برای خودش یک تکلیفی در این رابطه احساس کند، مسلمانها، شیعیان فکرکنند یک تکلیفی دارند و آن هم ملاقات با امام زمان(عج) است. ما هیچ جا نداریم که شما به دنبال ملاقات با امام زمان(عج) باشید. آنچه ما داریم دستور برای فراهم کردن زمینه های ظهور و تحصیل شایستگی‎های روحی و اخلاقی و آمادگی های لازم است. این شایستگی ها اگر فراهم شود ما قطعا مورد عنایت آن حضرت قرار خواهیم گرفت و باعث خشنودی او خواهیم شد. اما متأسفانه می‎بینیم در بعضی منابر، تریبونها به طور وسیع از این ماجراها، (حالا که خیلی ‎هایش هم اساس ندارد) نقل می‎ کنند به گونه‎‌‌ای که گویا ملاقات با حضرت وظیفه ‎ای در عصر غیبت است، در حالی که خود ائمه (علیهم السلام) وظیفه ما را در عصر غیبت معلوم کردند، هیچ‎ جا نگفتند شما در عصر غیبت طوری عمل کنید که مثلا به ملاقات امام زمان نایل شوید. این روایت از امام صادق(ع) می فرماید، «من سرّه ان یکون من اصحاب القائم فلینتظر و لیعمل بالورع و محاسن الاخلاق و هو منتظر» می فرماید: کسی که دلش می‎خواهد از اصحاب امام زمان(عج) باشد و او را مسرور کند باید منتظر باشد و منتظر کسی است که عملش بر اساس تقوا و ورع و حسن خلق باشد. ما این کارها را اگر بکنیم می‎ توانیم بگوییم امام زمان(عج) به ما عنایت دارد، توجه دارد.

اقبال به مدعیان دروغین مهدویت

یکی دیگر از مشکلاتی که در دوران غیبت وجود دارد و نشانه حیرت است برای یک عده‎ای و باعث هلاکت آنها می‎ شود این است که به مدعیان دروغین مهدویت اقبال نشان داده شود. متأسفانه ادعای مهدویت یک سابقه تاریخی و طولانی دارد. در همین زمان ما کسانی هستند که یا ادعای مهدویت دارند یا ادعا می‎ کنند باب مهدی هستند و در برخی کشورهای اسلامی حتی در ایران پیروانی برای خودشان جذب کردند و این هم یک آفت و آسیب بزرگی است.
من گمان می‎ کنم این نگرانی که خود رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) داشتند که در عصر غیبت این تحیرها و سرگردانی‎ها تحقق پیدا می ‎کند و هشدار دادند و ما را بر حذر داشتند. باید به شدت مورد توجه قرار بگیرد. محورهای این حیرت هم بیان شده، ما همه اینها را نه در این دوره بلکه در گذشته هم دیدیم، منتهی اشکالش مختلف متفاوت شده. الان همه این شش محور که من اشاره کردم، مصادیقش را دور و بر خودمان داریم می‎بینیم. لذا بر عالمان و علمای راستین لازم است که نسبت به این انحرافات، نسبت به این بدعت‌ها حساس باشند. هشدار بدهند، جامعه را آگاه کنند.
نتیجه این حیرت‎ها این است که خدای نکرده سر از انکار در بیاورد. وقتی گفته می‎ شود آقا این هفته می‌آید، یک سال دیگر می ‎آید، دوسال دیگر می‎آید، اینکه محقق نشد، این زمینه در ذهن عده‎ای فراهم می‎ شود که پس ممکن است اصلش دروغ باشد. دشمنان اسلام و تشیع هم بر این موج سوار می شوند و این شک و تردید را تقویت می‎کنند. یا مثلا وقتی ما انتظار را درست معنا نکنیم. یا خود امام زمان(عج) را درست معرفی نکنیم، عواقب نامطلوبی دارد. امام زمان(عج) آنقدر جاذبه دارد که طبق روایتی اگر کسی می‌خواهد نوح و آدم و ابراهیم و عیسی و موسی همه پیامبران الهی را ببیند، می‌تواند به شخصیت امام زمان رجوع کند، این یک شخصیت جامع و کاملی است که در اوج دلسوزی و عطوفت و مهربانی، قاطعیت و صلابت نسبت به مسأله عدالت و مبارزه با ظلم هم دارد.
اینها ان‌شاءالله باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و مخصوصا علمای حوزه، روحانیت نسبت به این آسیب‎ها دقت بیشتری داشته باشند و واقعا بدون ملاحظه نسبت به مسائلی که می‎تواند موجب انحراف شود، دقت و حساسیت داشته باشند و هشدار بدهند.

دیدگاه و نگاه حضرت امام خمینی به مسئله مهدویت چه نگاهی بود و مخصوصا در حوزه آسیب‎های که اشاره فرمودید و اساسا آیا ما توانستیم پس از انقلاب اسلامی چهره مناسبی را از ظهور و مسئله مهدویت به نمایش بگذاریم؟
من تصور می‎ کنم موضع و نگاه امام رحمه الله علیه به مسأله مهدویت دقیقا در چارچوب تعالیم خود اهل بیت بوده، امام که از گذشته مواجه بودند با برداشت‌های غلط از انتظار، از قبل از انقلاب، نگاهی که بر اساس آن انتظار به جای اینکه عامل تحرک جامعه باشد، موجب رخوت و سکون و ایستایی جامعه بوده، به شدت در مقابل این دیدگاه ایستادند و روشنگری کردند.
یا در مسأله ادعاهای دروغین نسبت به مهدویت، در مورد معرفی خود شخصیت امام زمان(عج) و جایگاهش در نظام هستی، در نظام آفرینش، در عالم تکوین و تشریع؛ شما آثار امام را نگاه کنید، جایی که به اصطلاح تناسبی بوده، چگونه شخصیت مبارک حضرت ولی‌عصر(عج) را معرفی می‌کنند و همین‌طور در سایر موارد، در مورد کسانی که وقت تعیین می‌کردند. آنچه که از مجموع فرمایشات امام نسبت به وجود مقدس حضرت ولیعصر(عج) به دست می ‎آید دقیقا هم آن نگرانی‎ ها را در مواقعی بیان کردند و هم تلاش کردند که در این محورها جلوی انحراف بایستند و موضع بگیرند. اصولا عالمان برجسته شیعه آنهایی که حظّ وافی و کافی از حوزه ها داشتند، نگاهشان همین است.
شما نگاه کنید، در همین دوره های اخیر، علمای معاصر، مراجع تقلید، خود مقام معظم رهبری، انصافا نگاهشان در مورد وجود مقدس حضرت ولی‎‌عصر(عج) چنین نگاهی بوده و البته می‎ دانید از آن طرف هم در داخل و هم خارج انگیزه برای آسیب زدن به این اعتقاد زیاد است، تلاش زیاد می‎ شود و برنامه ریزی می‎ شود. به هر حال این یک مراقبت تام و همه جانبه می‌خواهد تا جامعه نسبت به این آفت‎ها و آسیب‎ها واکسینه شود و مصون بماند.

اگر نکته دیگری هم باقی مانده که ضرورت داره به آن اشاره بفرمایید و به عنوان حسن ختام بشنویم.
من روی سخنم با فرهیختگان، تحصیل کردگان چه در حوزه و چه در دانشگاه است و خطاب به آن‌ها عرض می‌کنم که انتظار از قشر تحصیل کرده قطعا بیشتر است. خود وجود مقدس ولی‎عصر از عالمان بیشتر انتظار دارند. عالمان و معلمان، آنهایی که به هر حال با طیف زیادی از جامعه ارتباط دارند، نسبت به این موضوع حساسیت بیشتری داشته باشند. البته ما به لحاظ شخصی باید سعی کنیم پیوندهای‎ خودمان را، پیوند قلبی و روحی خودمان را با وجود مقدس حضرت ولی‎عصر(عج) تقویت کنیم. این از نظر شخصی برای خود ما سازنده است. اگر می‎ خواهیم رشد کنیم، تکامل معنوی پیدا کنیم. من یک توصیه کلی می‎ کنم. حتما ارتباط قلبی و پیوند روحی خودمان را با آن وجود مقدس قوی‎ تر کنیم به دو جهت، هم این برای ما سازنده است و هم ما را مستعد برای عنایت بیشتر آن حضرت می کند.
به علاوه، نسبت به دیگران هم رسالت آگاهی بخشی را دنبال کنیم. این را وظیفه خودمان بدانیم، هم کم فهمی‎‌‌‌ها و نفهمی ‎ها را بر طرف کنیم، هم کج فهمی‌‎ها را اصلاح کنیم. این امری است که من فکر می‎ کنم ما وظیفه داریم هم نقص آگاهی را بر طرف کنیم و جهل را تبدیل به آگاهی کنیم. هم خدای نکرده اگر کج فهمی و بدعت و انحرافی وجود دارد در صدد اصلاحش بر بیاییم.