مرگ جاهلیت در کمین است!
در آستانه نیمه شعبان، سالروز ولادت پرچمدار عدالت‌گستر، حضرت مهدی موعود(عج) و در عصری که زمین از آسمان جدا افتاده است، فریاد پیامبر(ص) همچنان در گوش تاریخ می‌پیچد: «هر که امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت می‌میرد».
اما این مرگ چه رنگی دارد؟ شاید تصویرش را در بت‌های مدرنی ببینیم که با نام دین، محبت را به کین و عبادت را به عصیان بدل می‌کنند. آیت‌الله سیدمجتبی نورمفیدی، استاد برجسته دروس خارج حوزه و رئیس پژوهشگاه فقه معاصر هشدار می‌دهد: «جاهلیتِ امروز، جاهلیت بی‌حجتی است». او از شناختی می‌گوید که باید تا مغزاستخوان ایمان نفوذ کند؛ شناختی که اگر نباشد، حتی نماز شب‌های طولانی هم آتش جهنم را خاموش نمی‌کند.
در روزی که جهان تشنه یاد منجی است و شیعیان زمزمه‌های «اللهم عجل لولیک الفرج» را بر لب دارند، پای امتحانی سخت در میان است؛ امتحانی که امام صادق(ع) فرمود «در غیبت، مردم را جز معرفتِ امام نجات نمی‌دهد». اما این معرفت چگونه باید باشد که هم از فتنه‌ها نجات دهد و هم جایگاه انسان را تا درجه شهیدان ظهور بالا ببرد؟ پاسخ را در کلامی جست‌وجو کردیم که از دلِ روایات برمی‌آید و از زبانِ استادی که سال‌هاست فقه انتظار را تدریس می‌کند.
با ما همراه باشید تا بدانید چرا خداشناسی بی امام‌شناسی، دریغ است از آب و آینه و چرا در سپیده‌دم نیمه شعبان، شناخت حجت خدا تنها گذرنامه نجات از تاریکیِ مدرن است.
معرفت امام(عج) تنها کشتی نجات
آیت‌الله نورمفیدی در پاسخ به این پرسش که حدیث مشهور «مَن ماتَ وَ لَم یَعرِفْ إمامَ زَمانِهِ مات مِیتَةً جاهِلِیَّةً» چه پیامی برای انسان معاصر دارد، این‌گونه توضیح می‌دهد: شناخت امام زمان از ضروریات ایمان است و هیچ چیزی نمی‌تواند جایگزین آن شود. پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) در سخنانشان تأکید کرده‌اند هر کسی امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیت خواهد مرد. این حدیث در منابع شیعه و سنی نقل شده است. امام عسکری(ع) نیز به این نکته اشاره کرده‌اند که معرفت امام زمان از ضروریات است و اگر کسی امام خود را نشناسد، مرگ او شبیه مرگ دوران جاهلیت خواهد بود. این مرگ جاهلیت، مرگ همراه با نفاق، شرک و گمراهی است. درواقع، مرگ جاهلیت به این معناست که فرد بدون شناخت صحیح امامش از دنیا می‌رود و در معرض گمراهی قرار دارد. مراد از «جاهلیت» در این حدیث، بازگشت به وضعیت شرک‌آلود پیش از اسلام است؛ دورانی که نفاق و گمراهی بر جامعه حاکم بود. اما نکته ظریف اینجاست که صرف دانستن نام و نسب امام کافی نیست. امام صادق(ع) در حدیثی به فضیل بن یسار تأکید کردند: «معرفت حقیقی آن است که مودت، اطاعت و پیروی عملی را به همراه داشته باشد. اگر کسی ادعای شناخت کند ولی در عمل مخالفت ورزد، این شناخت، ناقص و باطل است».
ایشان تأکید می‌کند: در دوران غیبت امام زمان(عج)، شناخت امام مهم‌تر از هر زمان دیگری است. امام صادق(ع) در روایات خود فرمودند معرفت به امام موجب نجات از فتنه‌ها و گمراهی‌هاست. معرفت صحیح امام زمان(عج) انسان را از تأثیر فتنه‌های دوران غیبت محافظت می‌کند و حتی اگر فرد پیش از قیام امام زمان(عج) بمیرد، در حقیقت همچنان در زمره لشکر آن حضرت قرار داشته و در رتبه‌ای بسیار والا جای می‌گیرد. همچنین امام علی(ع) در سخنان خود تأکید کرده‌اند کسی که امام خود را نشناسد، قادر به شناخت خداوند نخواهد بود. به عبارت دیگر، شناخت امام زمان پیش‌نیاز شناخت صحیح از خداوند متعال است.
معرفت امام(عج)، نردبانی برای رساندن دل‌های پاک به ملکوت
رئیس پژوهشگاه فقه معاصر در ادامه بیان می‌کند: نجات از مرگ جاهلی در گرو دو بال «شناخت» و «عمل» است. امام علی(ع) در وصیت به کمیل بن زیاد فرمودند: «شیطان حتی عبادت‌کنندگان را با تظاهر به خشوع فریب می‌دهد و به سوی ولایت طاغوت می‌کشاند». این خطر زمانی جدی‌تر می‌شود که فرد، امام زمانش را نشناسد یا شناختی سطحی داشته باشد. قرآن کریم در آیه۷۱ سوره اسرا می‌فرماید: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ»؛ هر کس با امام خود محشور می‌شود. امام حسین(ع) در سخنان خود تأکید کرده‌اند شناخت خداوند از طریق شناخت امام ممکن است «کسی که امام خود را بشناسد، به‌طور طبیعی خداوند را نیز خواهد شناخت.» امام زمان(عج) تجلی‌گاه اسما و صفات الهی هستند. برای مثال صفاتی چون حلم، عفو و قدرت که در وجود خداوند متعال به‌طور کامل تجلی یافته است، در وجود امام زمان(عج) نیز به‌صورت کامل نمایان می‌شود. در نتیجه، شناخت امام زمان(عج) در حقیقت شناخت خداوند است. کسی که امام زمان(عج) را بشناسد، به‌طور مستقیم با خداوند متعال در ارتباط قرار می‌گیرد و در عبادت و اعمال دینی خود به کمال دست خواهد یافت. ایشان همچنین اسوه و الگوی کامل برای انسان‌ها هستند. در تمامی ابعاد زندگی، امام زمان(عج) راهنمایی است که مسلمانان باید از ایشان پیروی کنند. برای رسیدن به سعادت و کمال، باید در مسیر ایشان گام برداریم و از آموزه‌های ایشان بهره‌برداری کنیم.
امام زمان(عج) تجلی‌گاه تمامی انبیا و اولیای الهی
حال این پرسش مطرح است آیا برای رسیدن به این شناخت و معرفت امام زمان(عج) نیاز به آمادگی خاصی در دل و روح داریم؟ آیت‌الله نورمفیدی در این باره توضیح می‌دهد: بله، معرفت امام زمان(عج) به‌طور خاص نیازمند آمادگی قلبی و روحی است. این معرفت تنها از طریق دل‌های پاک و آماده حاصل می‌شود. امام زمان(عج) خود در کلامی اشاره کرده‌اند که ایشان تنها در دل‌های پاک و درک‌شده جای می‌گیرند. در واقع، معرفت واقعی امام زمان(عج) نیازمند تمرین‌های معنوی و ریاضت است تا دل از آلودگی‌ها پاک شود. تا زمانی که انسان خود را از رذائل اخلاقی پاک نکرده باشد، نمی‌تواند به معرفت صحیح امام دست یابد.
آیا در کلام امام زمان(عج) اشاره‌ای به جایگاه ایشان در میان انبیا و اولیای الهی شده است؟ این استاد برجسته دروس خارج حوزه در این باره بیان می‌کند: بله، امام زمان(عج) در کلام خود به‌طور شگفت‌انگیزی خود را نماینده تمامی انبیا و اوصیای الهی معرفی می‌کنند. براساس روایات رسیده، حضرت(عج) در خطبه‌ای که خواهند گفت، به مردم اعلام می‌کنند هر کس بخواهد حضرت آدم(ع)، حضرت نوح(ع)، حضرت ابراهیم(ع)، حضرت موسی(ع)، حضرت عیسی(ع)، حضرت محمد(ص) یا حتی حضرت علی(ع) را ببیند، باید به امام زمان(عج) نگاه کند، زیرا تمامی این شخصیت‌های بزرگ در ایشان به‌طور کامل تجلی یافته‌اند. این اشاره به عظمت و جایگاه امام زمان(عج) در نظام هستی است و نشان می‌دهد ایشان بهترین و کامل‌ترین انبیا و اولیای الهی هستند.
رهنمودهای مهدوی برای منتظران واقعی
رئیس پژوهشگاه فقه معاصر با استناد به توقیع شریف امام عصر(عج) خطاب به شیخ مفید به بیان انتظارات امام زمان(عج) از پیروان خویش در دوران غیبت پرداخته و می‌گوید: انتظارات آن حضرت را می‌توان در پنج محور اساسی ترسیم کرد. نخست، معرفت ناب و ژرف‌نگرانه نسبت به جایگاه الهی امامت است. شناختی که تنها به نام و نسب امام(عج) محدود نمی‌شود، بلکه درک تجلی اسما و صفات خداوند در وجود ایشان، واقف شدن به نقش امام به عنوان واسطه فیض در نظام هستی و پذیرش ولایت تکوینی و تشریعی آن حضرت را شامل می‌شود. این معرفت، سنگ‌بنای همه اعمال و باورهاست، چنان‌که امام صادق(ع) فرمودند: «هرکه امام زمانش را نشناسد، در حیرت مرگ جاهلیت خواهد مرد». نکته مهم بعدی تقوای عملی و خویشتن‌داری در برابر تهدیدهای نفس و شیطان است. امام(عج) انتظار دارند پیروانشان نه تنها از محرمات پرهیز کنند، بلکه در حوزه حلال‌ها نیز مرزهای الهی را پاس دارند. این تقوا، سپری است در برابر فتنه‌های آخرالزمانی که گاه حتی عبادت‌کنندگان را به دام طاغوت می‌کشاند. امام علی(ع) در این‌باره هشدار دادند «شیطان، خشوعِ ظاهری را دستمایه فریب بندگان می‌کند». نکته مهم دیگر، آراستگی به فضائل اخلاقی و پالایش درون از رذائلی چون تکبر، حسد و تفرقه است. جامعه منتظر باید به گونه‌ای باشد که گویی نمونه کوچکی از حکومت عدل مهدوی است. امام عصر(عج) در توقیعات خویش، همواره بر پاک‌سازی دل از کینه‌توزی و همدلی با مؤمنان تأکید کرده‌اند. ایشان حتی در دوران غیبت، از اختلافات شیعیان به ستوه آمده و وحدت را شرط ناگسستنی تحقق ظهور می‌دانند. انتظار بعدی حضرت قائم(عج) آمادگی همه‌جانبه در ابعاد فردی و اجتماعی است. این آمادگی تنها به عرصه نظامی محدود نمی‌شود، بلکه تقویت بنیان‌های علمی، فرهنگی و اقتصادی جامعه شیعی را نیز دربرمی‌گیرد. منتظر واقعی کسی است که خود را به سلاح دانش و بینش مسلح کند تا در روز موعود، یاور کارآمدی برای امام خویش باشد. در نهایت درک صحیح از مفهوم انتظار است و انتظار فعال، به معنای تلاش بی‌وقفه برای ایجاد زمینه ظهور از طریق خودسازی، جامعه‌پردازی و مبارزه با ظلم است، نه نشستن در گوشه‌ای و تماشای گذر زمان.
آیت‌الله نورمفیدی در پایان تصریح می‌کند: منتظر راستین، کسی است که در پرتو معرفت امام(عج)، همواره خود را در محضر آن حضرت می‌بیند. او می‌کوشد با تقوای عملی، اخلاق نیکو، آمادگی علمی-عملی و وحدت‌بخشی به جامعه شیعه، زمینه ظهور را فراهم کند. به تعبیر امام سجاد(ع) «انتظار فرج، خود بزرگ‌ترین فرج است»؛ چراکه این انتظار، آینه‌ای است از عزم راسخ بندگان برای همگامی با منجی موعود. در این مسیر، باید تلاش کنیم به اصلاح خود پرداخته و با آمادگی کامل در کنار هم، به‌سوی ظهور آن حضرت گام برداریم.
