جلسه ۱۰۵ – PDF

جلسه صد و پنجم 

آثار فقهی حرام خواری – حق دوم شکم: میانه روی در حلال خواری – بیان کلی

۱۴۰۲/۱۲/۱۶

شرح رساله حقوق

امام سجاد فرمود: «و ان تقتصد له فی الحلال، و لا تخرجه من حد التقویة الی حد التهوین و ذهاب المروءة، و ضبطه اذا هم بالجوع و الظمأ»؛ ما عرض کردیم طبق این بیان شریف، شکم و بطن حقی دارد. اولین حق پرهیز از حرام خواری است، این یک بعد سلبی دارد و یک بعد ایجابی. یک حق است اما دو وجه برایش می توان تصویر کرد.
وجه سلبی آن این است که انسان بطن را وعاء و ظرف برای حرام قرار ندهد، قلیل منه و کثیر منه، این وجه سلبی است. وجه ایجابی آن نیز این است که حلال بخورد. ما به برخی آثار وضعی و دنیوی و اخروی حرام خواری و حلال خواری اشاره داشتیم.

آثار فقهی حرام خواری

حرام خواری غیر از آثار سوء دنیوی و اخروی یک آثار فقهی هم دارد. شما نگاه کنید از ابتدا تا آخر فقه، مواضعی که به واسطه حرامی، عمل باطل دانسته شده، زیاد است. مثلا اگر کسی لباسش غصبی باشد و از مال حرام تهیه شده باشد نمی‎تواند با آن لباس نماز بخواند و نماز با آن، باطل است، لباسی که با پول حرام تهیه شده است. اگر خانه ای را با پول حرام تهیه کرده باشد نمی تواند در آن نماز بخواند و بالاتر از آن اصلا تصرف در آن نمی‎تواند بکند یعنی حتی سکونت در آن خانه ندارد یا مثلا اگر کسی با آب غصبی وضو بگیرد، این وضو باطل است یا کسی که حمام می رود نمی‎تواند با پول حرام غسل کند، و اگر پول حمامی را از حرام بدهد و غسل کند باطل است نمی‎تواند و با آن غسل نماز بخواند، کسی که با مال حرام حج برود، این حج او باطل است، موارد زیادی در کتاب الطهاره و کتاب الصلوه و کتاب الخمس و کتاب الحج از آثار و احکام فقهی مربوط به مال حرام ذکر شده است، مثلا در مورد مال حلال مخلوط به حرام گفته‎اند آنچه که این مال را می تواند تطهیر کند و جواز تصرف در آن را بدهد خمس است. اگر کسی مال حرامی در میان اموالش باشد و نتواند آن را جدا کند، این مال مجموعش متعلق خمس است تا پاک شود و بتواند در آن تصرف کند، لذا علاوه بر آن آثار سوء دنیوی و اخروی یک سری آثار فقهی نیز بر آن مترتب است.

حق دوم شکم: میانه روی در حلال خواری

بعد از این حضرت فرمودند «و ان تقتصد له فی الحلال»؛. این حق دوم شکم است. حق دوم شکم این است که از حلال به اقتصاد و با میانه روی استفاده کند. یعنی پرخوری و زیاده روی ممنوع است و البته کم خوری و آسیب رساندن به بدن نیز جایز نیست. هم زیاده روی مذموم است و هم کوتاهی کردن ناپسند است.

بیان کلی

این می‎شود حق دوم . در ادامه امام (علیه السلام) توضیح داده و مرز اقتصاد در حلال را بیان کردند.
من ابتدا یک بیان کلی برای این حق ارائه می کنم تا بعد توضیح بیشتر بدهیم. اینکه می فرماید««و ان تقتصد له فی الحلال» یعنی چه؟ خود امام فرموده، معنای میانه روی این است که از حد تقویت، از حد نیرو بخشی آن را خارج نکند، «الی حد التهوین» یعنی زیاده روی در حلال حتی انسان را به سوی حقارت و ازبین بردن مروت و جوانمردی سوق می‎دهد «و لاتخرجه الی حد التهویه الی حد التهوین» تهوین یعنی حقارت، چرا حقارت پیدا می شود زیاده روی و پرخوری و شکم بارگی انسان را حقیر و کوچک می کند. می گوید مرز میانه روی در حلال خواری این است، اینقدر نخورد که گرفتار حقارت شود، «و ذهاب المروه» اینقدر نخورد که جوانمردی را در ان از بین ببرد «و ضبطه اذا هم بالجوع و الظمأ»؛ این دو طرف حلال خواری را بیان می کند، لا تخرجه، یعنی پا را از حد تقویت فراتر نگذارد به سوی تهوین و ذهاب مروت برود، بلکه هنگامی که گرسنه شد و هنگامی که تشنه شد بتواند آن را ضبط کند، حفظ کند، نگاه داری کند، شکم بارگی و زیاده خوری، هم مروت را می برد و هم انسان را حقیر می کند و هم قدرت مقاوت انسان را کم می‎کند. وقتی تشنه و گرسنه شد نمی تواند خویشتن داری کند کم صبر می شود، بی صبر می شود، می‎گوید همیشه به اندازه ای بخور که خودت را حقیر نکنی و مروتت را از دست ندهی و بتوانی موقع گرسنگی و تشنگی خودت را حفظ کنی،
در ادامه حضرت می‎فرماید:«فان الشبع المنتهی بصاحبه» سیری که از حد خودش بگذرد، پرخوری (ولو از راه حلال) یک آثار سوئی دارد، آن آثار سوء را بعدا می گوییم، هم از نظر جسمی برای انسان آسیب دارد، هم تنبلی و کسالت می آورد و هم انسان را از کار خیر دور می کند و هم قدرت آگاهی و دانایی انسان را کم می کند، در این فراز یعنی «و ان تقتصد فی الحلال» تا آخر این فراز به این حق دوم اشاره می‎شود، حق میانه روی در خوردن، میانه روی در ادای حق شکم. اینکه اگر میانه روی نشود، افراط شود چه نتایجی دارد، این در روایات مفصلا به آن اشاره شده به آثار سوء پرخوری و زیاده روی، آثار جسمی دارد، آثار مادی در دنیا دارد، آثار معنوی سوء در دنیا دارد، آثار اخروی دارد.
امام (علیه السلام) اینجا یک چارچوبی را بیان کردند ولی وقتی به ابعاد این ماجرا نگاه می کنیم مسئله بسیار گسترده تر است جهات مختلف مرتبط با حق میانه روی در حلال خواری را در جلسه بعد بیان خواهیم کرد.