شراکت شنونده در گناه گوینده

در کلامی از حضرت علی(ع) وارد شده است که می‏فرماید:

«السَّامِعُ شَرِیکُ الْقَائِلِ»؛ شنونده در گناه گوینده شریک است. شنونده اگر از گوینده مطلب خوب و فاخر و صحیح بشنود این شریک اوست، شریک در چه؟ در حسن فعل او، در خیر آن، در ثواب آن، زیرا حرف زدن و قول و سخن گفتن حتما نیاز به شنونده و مخاطب دارد، هیچ کس نمی‏تواند بشیند و برای خودش حرف بزند. اگر سخن گوینده سخن خیر و نیک باشد، همه آثاری که برای سخن خیر ذکر شده، به نوعی شنونده نیز در آن شریک است. اینکه بسیاری از ما مسئولیت را از خودمان سلب می‏کنیم و همه مسئولیت را متوجه گوینده می‏کنیم، به هیچ وجه در آموزه های دینی پذیرفته نیست. کسی نمی‏تواند بگوید من تقصیری ندارم و فلانی گفته، خیلی خب او گفته و مسئولیت و مؤاخذه اصلی متوجه اوست، ولی تو هم شنیدی، «السَّامِعُ شَرِیکُ الْقَائِلِ»؛ شنونده نیز شریک گوینده است زیرا به نوعی عون بر قائل است، سمع یک نوع کمک به سخن است، شنیدن یک نوع کمک کردن به آن گوینده است، و الا معلوم است کسی که می‎شنود از نظر تکوینی و ظاهری هیچ شراکتی در فعل او ندارد. گفتن یک فعلی است که از گوینده سر زده و تابع اراده و مبادی و مقدمات اراده خود اوست و مواخذ هم خواهد بود. پس این شراکت به اعتبار آثاری است که قول دارد اعم از خیر یا شر. الان در این فضاها قهرا این شراکت گسترده تر شده است، یعنی کسی که یک سخنی را می‏گوید و به سرعت میلیون‏ها شنونده پیدا می‏کند همه آنها شریک این گوینده هستند.

لزوم حفظ خویشتن از هر سخنی که انسان در معرض آن قرار می‏گیرد این یک امر بسیار حیاتی و مهم است، ممکن است گوینده‏ای هیچ ابایی نداشته باشد از گفتن بعضی از سخنان و مطالب اعم از اینکه خلاف دین یا اخلاق باشد اگر شنونده این ضرورت را حس کند که نباید به این سخنان گوش دهد دیگر آن جرئتی که برخی گویندگان پیدا می‏کنند از ایشان سلب می‏شود. وقتی یک کسی در فضای مجازی حرفی می‏زند یا مطلبی می‏نویسد (قول صرفا تلفظ به لفظ نیست، قول کتبی نیز را در بر می‏گیرد) اگر ببیند شنونده‏ای ندارد و مردم از او روی گردانند و به سخنان او گوش فرا نمی‎دهند، این خودش یک تنبیه و هشداری است برای او اما اگر ببیند این مطالب وسخنانش روز به روز شنونده بیشتر پیدا می‏کند جرئت و جسارت او بیشتر شود. طبیعتا ممکن است در ناحیه شر او را تقویت کند یا اگر کسی که حرف خوب می‏زند اگر شنونده فراوانی داشته باشد این خودش یک نوع کمک کردن اوست، لذا حضرت می‎فرماید: «السَّامِعُ شَرِیکُ الْقَائِلِ» و بر همین اساس است که در مورد زشتی سخن هم دقیقا حضرت علی(ع) تصریح می‏کنند که «سامِعُ هُجْرِ القَولِ شَريكُ القائلِ»؛ شنونده قول زشت و مبتذل شریک گوینده است، این خیلی مهم است.

ما گاهی از اوقات فکر می‏کنیم ما که کاری نمی‏کنیم، ما یک مطلبی را می‏شنویم، اما اینطور نیست که صرف شنیدن یک مطلب باشد، اگر حضرت علی(ع) می‏فرماید شنونده سخن زشت شریک گوینده است، از این باب است که این آثاری که آن سخن زشت دارد دامن او را هم می‏گیرد، زیرا شنیدن سخن، نوعی کمک به گوینده است، جرأت دادن به اوست، جسارت دادن به اوست، تشویق اوست و این نمیتواند از آثاری که مربوط به این سخن است خودش را کنار بکشد.

روایت معروف «السَّامِعُ لِلْغِیبَةِ أَحَدُ الْمُغْتَابَیْنِ»؛ هم بر همین اساس است، شنونده غیبت، یکی از دو غیبت کننده است. این به خاطر شراکتی است که انسان با شنیدن قول قائل پیدا می‏کند. اگر قول او قول خوبی باشد و زشت نباشد و قول حسن و نیکو باشد، دعوت به خیر باشد یا ذکر خدا باشد طبیعتا خود شنونده از آثار و ثواب‏ها و پاداش‏های مربوط به آن سخن بهرهمند می‏شود.

خلاصه خودمان را فریب ندهیم و مراقب باشیم که فرار از مسئولیت نکنیم و گمان نکنیم که شنیدن‏های ما هیچ آثاری ندارد. این غیر از آثاری است که در قلب و روح انسان می‏گذارد، چه سخن خوب و چه سخن بد.