حدیث کوتاهی اینجا برای اینکه انشاء الله در عمل مورد توجه قرار بگیرد میخوانم و امیدوارم به یمن این کلمات نورانی دلهای ما نیز نورانیتی پیدا کند و زمینهای برای اصلاح و بهبود کیفیت زندگی ما فراهم شود.
حضرت علی(ع) میفرماید: «ثَمَرَةُ التَّفْرِيطِ النَّدَامَةُ، وَثَمَرَةُ الْحَزْمِ السَّلاَمَةُ»[۱]
مسئله تفریط در مقابل افراط در ساحتهای مختلف قابل بررسی است. این دو واژه یعنی افراط و تفریط در عرصه فکر و اندیشه و باورها و اعتقادات میتوانند جریان داشته باشد، در امور اخلاقی میتواند بروز و ظهور پیدا کند، در رفتار ما در زندگی ما، در بخشهای مختلف نیز میتواند خودش را نشان دهد. حال ما اینجا کاری به این افراط یا تفریط در عرصه اعتقادات و باورها و حوزه فکر و اندیشه نداریم، همان جا کسی ممکن است از نظر اعتقادی اعتقادات غلو آمیز داشته باشد، مثل چیزی که در مورد حضرت علی(ع) اتفاق افتاد فرمود: «هلک فِیّ رجلان محب عال و مبغض قال»[۲] آنهایی که در عقیده افراط دارند، آنهایی که در حب غالی هستند و آنهایی که در بغض غالی هستند، هر دو هلاک هستند. اینکه کسی در اعتقادات خودش حضرت علی(ع) را در این عالم مستقیما منشأ اثر بداند مستقلا، یعنی او را تا مقام ربوبیت بالا ببرد این قطعا موجب هلاکت شخص است، این معنایش فنا و ذوب در حضرت علی(ع) نیست، این سرانجامش هلاکت است یا ممکن است کسی گرفتار تفریط شود و کوتاهی کند، در اخلاقیات و در عمل به احکام نیز همینطور است.
اعتدال در امور، یعنی دوری از کم کاری، کوتاهی یا زیاده روی، این یک امری است که حتما باید مد نظر قرار بگیرد. حال حضرت علی(ع) اینجا اشاره به تفریط میکند. یکی از اموری که در برخی روایات به آن اشاره شده و تأکید بر آن شده این است که این حسرت و ندامت به دنبال دارد، یعنی کوتاهی و سستی در هر چیزی، سستی و کوتاهی در عمل به تکالیف و انجام وظایف قطعا حسرت دارد، یعنی کسی مثلا در نماز تفریط کند، در عبادات تفریط کند، در آن تکالیفی که به عهده اوست کوتاهی کند، او بدون تردید گرفتار حسرت میشود، این است که حضرت علی(ع) می فرماید: «إيّاكُم و التَّفريطَ ؛ فَتَقَعَ الحَسرَةُ حينَ لا تَنفَعُ الحَسرَةُ»[۳]
میگوید (اشاره به این دنیا دارد) انسان در این دنیا کوتاهی کند تعهد کاری نداشته باشد، این نتیجهاش حسرت است در روزی که حسرت هیچ کمکی به او نمیکند. گاهی حسرتها به انسان کمک میکند، باعث میشود انسان یک قدمی بردارد و جبران کند ولی در عالم برزخ و قیامت این حسرتها به حال انسان نافع نیست. لذا حضرت علی(ع) تاکید دارند روی پرهیز از کوتاهی و سستی، انسان در هر کاری باید تعهد کاری داشته باشد، چه تعهدی که به خودش دارد و چه به دیگران، فرقی نمیکند، یک وقت انسان نسبت به خودش یک تعهداتی دارد، باید مراقب این باشد، و کوتاهی در آن قطعا موجب ندامت است و یک وقت است که به دیگران تعهد دارد، انسان بالاخره نسبت به هم نوعان خودش به انسانهای دیگر به همسایه و فامیل به دوست و رفیق یک تعهداتی دارد، اگر در اینها کوتاهی کند نتیجهاش ندامت است. انسان به دیگران بر اساس تعهداتی که دارد و قراردادهایی که دارد اگر کوتاهی کند، این قطعا موجب ندامت است، ثمره التفریط الندامه.
دور اندیشی نتیجهاش ایمن بودن از خسارت و زیان و ضرر است، سر سری گرفتن امور، سطحی دیدن امور، دور اندیشی نداشتن انسان را گرفتار ندامت و خسارت میکند، اما جدی گرفتن، متعهد بودن و دور اندیش بودن، انسان را ایمن میکند از خسارتها و ضررها. لذا باید مراقب باشیم که در امور و کارهایمان کوتاهی و سستی نداشته باشیم، چه آنی که به خودمان مربوط است و چه آنچه که به جامعه مربوط است و چه آنچه که به دین مربوط است و چه آنچه که به بندگی و خدا امثال اینها.
خداوند انشاء الله به ما توفیق بندگی و عبادت و توفیق پرهیز از سستی و کوتاهی عنایت بفرماید.
«والحمد لله رب العالمین»
[۱] نهج البلاغه، حکمت ۱۸۱.
[۲] غرر الحکم و درر الکلم، ص ۷۳۵.
[۳] خصال، ج۲، ص۶۱۷.
نظرات