چون روز چهارشنبه بود و طبق روال یک حدیثی می‌خوانیم، چند دقیقه‌ای را به خواندن یک روایت و یک تذکر می‌پردازیم. چند روز دیگر اربعین سیدالشهدا(ع) است و تقریباً روشن و معلوم است که زیارت الاربعین چه تأکیداتی روی آن شده و چه اهمیتی دارد، همواره در همه زمان‌ها و چه اهمیتی در این دوره و در این زمان دارد. درباره اینها زیاد گفته شده و روشن است. زیارت امام حسین(ع) فی نفسه با قطع نظر از زمان خاص و شرایط خاص، به عنوان یک مستحب مؤکد شناخته شده است. اما در اربعین که یک زمان خاص است این تأکید، مؤکد شده است. صاحب وسائل در مورد زیات اربعین یک بابی منعقد کرده تحت عنوان باب «تأکد استحباب زیارة الحسین(ع) یوم الاربعین من مقتله و هو یوم العشرین من صفر». در این باب که در جلد ۱۴ وسائل[۱] آمده، چند روایت را ذکر کردهاند. البته برخی از این روایات شاید از نظر سند مرسل باشد یا اشکالاتی در آن باشد، لکن ما از باب تسامح در ادله سنن چه‌بسا بتوانیم به این روایات عمل کنیم. البته با توجه به اختلاف مبانی که در مفاد روایات من بلغ وجود دارد و مبنایی که ما در آنجا اختیار کردیم، استحباب با روایات من بلغ ثابت نمی‌شود، اما ثواب براساس آنچه که گفته شده، داده می‌شود. فرق است بین اینکه ثواب داده شود یا استحباب ثابت شود. مبانی در اینجا مختلف است و ما کاری به این جهت نداریم. اجمالاً اینکه چنین تأکیدی وجود دارد.
در طول تاریخ اهتمام بزرگان، علما و فقها به زیارت اربعین همواره گزارش شده است؛ از زمان خود ائمه(ع) این جهت مورد نظر بوده است. گاهی آمیخته با فراز و نشیب بوده، و یک وقت‌هایی واقعاً تأمین جانی برای زائرین اربعین امام حسین(ع) وجود نداشت. اساساً خود زیارت امام حسین(ع) و خصوص زیارت اربعین به شدت از ناحیه حکّام جور محدود می‌شد؛ یعنی سخت‌گیری می‌کردند برای زوار. در آن شرایط ائمه(ع) بعضاً این را به عنوان یک مبارزه با دستگاه جور و به عنوان حفظ این راه و طریق و برافراشته بودن این پرچم، به شدت روی آن تأکید می‌کردند. لذا حتی اگر تأمین جانی هم نبود، قهراً باز هم این استحباب یا تأکد استحباب به قوت خودش باقی بود. ادله‌ای که زیارت الاربعین را بیان کرده، از این جهت اطلاق دارد و البته ما این اطلاق را به این شکل در سایر موارد نمی‌بینیم، حتی در سفر حج که اگر تأمین جانی نباشد طبیعتاً وجوب ندارد. یک روایت از امام عسکری(ع) معروف است و مستند بسیاری از بزرگان قرار گرفته و آن این است: «عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْإِحْدَى وَ الْخَمْسِينَ وَ زِيَارَةُ الْأَرْبَعِينَ وَ التَّخَتُّمُ فِي الْيَمِينِ وَ تَعْفِيرُ الْجَبِينِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ». واقع این است که با ملاحظه شرایط صدور روایت و مقتضیات مکانی و زمانی صدور این روایت، اینجا نمی‌توانیم بگوییم این جهر به بسم الله یا تختم فی الیمین از علامات مؤمن است؛ یعنی امروز هر کسی بلند بگوید بسم الله این مِن علامات المؤمن است. اینجا ممکن است سؤال و پرسش پیش بیاید که این یعنی چه. اینجا برخی از فقها هم گفته‌اند و حق هم همین است که در یک دورانی اینها واقعاً نشانه‌های مؤمن محسوب می‌شد؛ اگر می‌خواستی کسی را بشناسی که اهل ایمان است به معنای خاص، اینها علامت‌های او بود؛ و طبیعتاً اجر و پاداش فراوانی هم داشت. اما اینکه بگوییم مثلاً جهر به بسم الله یا تختم فی الیمین مطلقا من علامات المؤمن محسوب می‌شود بدون ملاحظه سایر ادله و روایات، شاید این قابل قبول نباشد.
یکی از نکاتی که باید در استفاده از روایات دقت کنیم، این است که بالاخره مجموعه روایات را در ابواب مختلف با هم ببینیم و مجموعه معارف دینی را به عنوان یک منظومه محسوب کنیم. اینکه فرض کنید در مواجهه با یک روایت با قطع نظر از روایات سایر آموزه‌های دینی یک استفاده‌ای کنیم، این می‌شود همین بساطی که الان بعضی‌ها درست کردهاند. بالاخره زیارة الاربعین اهمیت دارد و مؤکد است و پاداش و ثواب فراوانی برای آن نوشته شده است. اما اگر این ملازم شود با از بین بردن حقوق دیگران، همراه شود با بی‌قانونی و قانون‌شکنی، عجین شود با تضییع حقوق دیگران، آیا باز هم می‌توانیم بگوییم این به همان قوت و به همان تأکد استحباب دارد؟ آیا واقعاً می‌توانیم بگوییم اگر مثلاً سفری این چنین همراه شود با تحمیل هزینه‌های مادی و معنوی به عموم مردم، آیا این جایز است؟ آیا اگر فرض کنید که حکومت اسلامی که رعایت قوانین آن طبق نظر فقیهان و بزرگان لازم است، اگر یک قانونی در این رابطه مقرر کرده، آیا ما می‌توانیم بگوییم که این قانون را کنار می‌زنیم و نادیده می‌گیریم برای اینکه روایات زیارة الاربعین اطلاق دارد ولو اینکه تأمین جانی هم نباشد، ولو اینکه برویم و مبتلا به کرونا شویم، ولو اینکه برویم مبتلا شویم و دیگران را مبتلا کنیم و هزینه‌هایی را برای مردم و نظام اسلامی و برای اطرافیان تحمیل کنیم، آیا این جایز است؟ اگر این روایات را داریم، از آن طرف هم روایت داریم از خود امام عسکری(ع)؛ اگر امام عسکری(ع) این را فرموده، این را هم فرموده که «أَعْرَفُ النَّاسِ بِحُقُوقِ إِخْوَانِهِ وَ أَشَدُّهُمْ قَضَاءً لَهَا أَعْظَمُهُمْ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً»[۲] کسی که به حقوق مردم آشناتر است و محکم‌تر است برای اینکه حقوق آنها را ادا کند، این نزد خدا شأنش از همه بالاتر است. ما این روایت را نادیده بگیریم و زیارة الاربعین من علامات المؤمن و روایاتی که در باب تأکد استحباب زیارة الاربعین ذکر کرده اینها را حاکم بدانیم بر همه کلمات معصومین(ع) و وارد یک فضایی شویم که صرف از نظر محدودیت‌های قانونی و مثلاً اینکه اگر کسی بدون روادید برود آنجا او را حبس می‌کنند و تا حالا شاید در همین چند حدود ۵۰ نفر را دستگیر کردهاند؛ آیا این واقعاً جایز است؟ آیا اساساً می‌شود با دروغ و روش‌های نامشروع و با حیله و فریب زمینه را برای چنین زیارتی فراهم کرد؟ من شنیده‌ام که عده‌ای پول می‌دهند و کارت واکسیناسیون می‌گیرند تا بتوانند زیارة الاربعین داشته باشند. این درست است؟ یا مثلاً شنیدم که کسی در قم در صف واکسن ایستاده و کارت را که مهر زده‌اند، برداشته رفته و گفته که من می‌خواستم بروم کربلا؛ بدتر این است که آدم بشنود که این یک طلبه است که دارد این کار را می‌کند.
من می‌خواهم این را عرض کنم که تأکد و استحباب زیارة الاربعین به جای خود و واقعاً هم همینطور است؛ زیارت امام حسین(ع) اهمیت دارد و به حال معنوی انسان نافع است که این قابل توصیف نیست. اما مجاز نیستیم که برای وصول به این استحباب، خدای نکرده مرتکب حرام شویم. این حرام ممکن است دروغ و قانون‌شکنی و حیله و فریب باشد یا تهدید جانی دیگران باشد، ایجاد مزاحمت و مشکل برای دیگران باشد؛ اگر خدای نکرده در این زیارت و این رفت‌وآمد کسی ابتلا پیدا کند و از بیماری او خدای نکرده یک نفر یا اشخاصی بیمار شوند و برای آنها خسارات مالی و جانی ایجاد شود، آیا می‌توانیم بگوییم این زیارة الاربعین مشمول آن روایات است و ثواب برایش نوشته می‌شود؟
یکی از مشکلات بزرگ ما همین است که در برداشت از روایات یا در تبیین آموزه‌های دینی تک بُعدی عمل می‌کنیم؛ ما طلبه‌ها باید منظومه معارف دینی را با هم ببینیم و با هم بسنجیم؛ معارف دینی را یک مجموعه بهم پیوسته ببینیم که بین اجزاء و ارکان آن سازگاری و هماهنگی است. اگر مثلاً ما بر یک آموزه دینی تأکید کنیم و از سایر آموزه‌ها غافل شویم، آیا این جز ایجاد شبهه و پرسش و ابهام در اذهان، فایده و ثمره دیگری دارد؟ چیزی که الان اتفاق می‌افتد؛ یک وقت گفته می‌شود که مثلاً زیارت امام حسین(ع) بر همه چیز مقدم است و ما جانمان را هم می‌دهیم، بله، برای امام حسین(ع) جانمان را هم می‌دهیم ولی آیا اینجا با این شرایط دادن جان اصلاً معنا دارد؟ مثلاً کسی بگوید کرونا می‌گیرم و چون در مسیر امام حسین(ع) است، مأجور عندالله هستم. اصلاً چنین چیزی نیست؛ اینطور نیست که رفتن به این زیارت مثل آن زیارتی باشد که امام صادق(ع) به اصحابشان که می‌گفتند ولو خطر جانی داریم برویم، می‌فرمود بله، این مثل آن نیست؛ شرایط فرق می‌کند، مقتضیات زمان متفاوت است، همانطور که خود ائمه(ع) براساس شرایط و مقتضیات زمان‌ها رفتارهای متفاوتی داشتند؛ هر شرایطی و هر زمان و مکانی یک اقتضایی دارد.
لذا می‌خواهم عرض کنم که باید مراقب باشیم که برای رسیدن به این امر و برای وصول به این مقام که زیارت اربعین است، حق نداریم با روش‌ها و شیوه‌های غیر مشروع به این هدف برسیم. این نه تنها جایز نیست، بلکه چه‌بسا آثار وضعی داشته و ضمان هم به دنبال آن باشد؛ یعنی ضامن هستند کسانی که اینطور رفتار می‌کنند. به هر حال امیدواریم که خداوند تبارک و تعالی به ما توفیق بدهد که بتوانیم معرفت دینی خودمان را به صورت یک مجموعه و منظومه بالا ببریم و بر این اساس عمل کنیم.
[۱]. وسائل الشیعة، کتاب الحج، ج۱۴، ص۴۷۸، باب ۵۶ از کتاب الحج، ابواب مزار و ما یناسبه، باب تأکد استحباب زیارة الحسین یوم الاربعین.
[۲]. بحارالأنوار، ج۴۱، ص۵۵.
نظرات