صدقه زبان

عن رسول الله (ص) : إنَّ أفضَلَ الصَّدَقةِ صَدَقةُ اللِّسانِ، تَحقُنُ بهِ الدِّماءَ، و تَدفَعُ بهِ الكَريهَةَ، و تَجُرُّ المَنفَعةَ إلى أخيكَ المُسلِمِ.

در باب صدقات آثار و عوارض بسیاری برای صدقه ذکر گردیده. قسمتی از روایات درباره «افضل الصدقات» است، یعنی برترین و بالاترین صدقه ها. اموری در این روایات به عنوان «افضل الصدقات» ذکر شده، مثلا پرداخت صدقه به صورت سری و پنهانی به فقیر مسلمان. گاهی آثاری که برای صدقه بیان شده انسان را به اعجاب وادار می دارد.

نکته مهم در صدقه و تأثیرات مادی و معنوی آن این است که، درجه خلوص بالا باشد، کسی که آشکارا در حضور این و آن به دیگران کمک می کند فقط به این جهت که خودش را این گونه جلوه دهد نه آثار معنوی شامل حالش می شود و نه مادی. مطابق بعضی از روایات از جمله برترین صدقات، صدقه ای است که کسی فقط و فقط به خاطر خداوند و با رعایت آبروی یک مسلمان آبرومند، به او بدهد به گونه ای که حتی خودش هم نفهمد چه کسی به او کمک کرده است. در روایات چند نمونه را به عنوان «افضل الصدقات» بیان کردند که التبه این موارد همه با هم قابل جمع می باشند. یعنی این که در روایات داریم که «افضل الصدقه کذا» یا «افضل الصدقه کذا» بالاخره افضل صدقه کدام است؟ این قابل جمع است.

یکی از مواردی که به عنوان افضل الصدقات بیان شده «صدقه لسان» است. صدقه لسان آن صدقه اصطلاحی که انسان مالی را انفاق کند نیست. همانطور که می­دانید برای هر چیزی زکات و صدقه است مثلا«زکات العلم نشره» از این قبیل روایات است که امثال آن زیاد است. هر چیزی به حسب خودش صدقه­ای دارد که پرداخت صدقه آن باعث حفظ آن مال یا نعمت می شود، باعث برکت در آن می شود.

اما صدقه زبان چیست که در روایت تعبیر به «افضل الصدقه صدقه اللسان» آمده است؟ مگر لسان چکار می­کند؟ چرا افضل است؟ سه ویژگی در این روایات برای «صدقة السان» ذکر شده است. «صدقة اللسان» یعنی انسان مراقب زبانش باشد به نحوی که:

1. به واسطه صدقه­ای که انسان به سبب لسان می­دهد، جلوی خون ریزی ها گرفته می شود.
2. به واسطه لسان چیزهایی که زشت و کریه و ناخوشانید است از برادر مسلمان دور می شود.
3. به واسطه صدقه لسان به سوی برادر مسلمان منفعت جلب می شود.

پس صدقه به برادر مسلمان لزوما این نیست که دست در جیب کنید و به او پولی بدهید. اگر در این روایات دقت کنیم و به آن عمل کنیم، خدا می­داند بسیاری از مشکلات ما حل می­شود. ما از فرهنگ دینی واهل بیت فاصله گرفتیم، طبق این روایت پرداخت صدقه شامل کسانی که از نظر مالی ضعیف هستند نیز می­شود. همه ما می­توانیم با این «افضل الصدقه» زندگی را سپری کنیم. اگر کسی وضع مالی خوبی ندارد خودش را نمی­تواند اداره کند، امکان پرداخت صدقه را ندارد، می تواند «صدقه اللسان» داشته باشد. «صدقة اللسان» یعنی شخص زبانش را کنترل کند و جلوی اختلاف و نزاع و درگیری و سخن چینی را بگیرد. بسیاری از خون ریزی ها و درگیری ها با همین زبان پیش آمده و می آید. با زبان بسیاری از مشکلات افراد دفع می شود، سخنی که باید جایی گفته شود، گفته نمی شود و سخنی که نباید جایی گفته شود گفته می شود. البته این گفتن یا نگفتن سخن بستگی به شرایط دارد. ممکن است در  شرایط خاص گفتن حرفی  باعث خون ریزی شود و در جای دیگر نگفتن آن باعث خون ریزی شود. اگر جایی سخن بگوییم که حفظ دم برادر مسلمان شود یا اگر زبان ما به کلامی باز شود که بدی از دور شود و کلام ما باعث شود که منفعت به سوی او سرازیر شود در حقیقت صدقه زبان را  داده ایم و این صدقه جزء «افضل الصدقات» است که اثر وضعی در زندگی دنیا و آخرت راه به همراه دارد. خیلی باید نسبت به یکدیگر مراقب باشیم. ممکن است برادر مسلمانی حاضر نباشد و نداند که با بیان یا عدم بیان سخنی از طرف شما، از او دفع یک مکروه شده، اما همانطور که دادن صدقه پناهی را دارای اثر فراوان می­دانیم، این صدقه هر چند پنهان از او باشد، نیز دارای اثر فراوانی است. پس اگر در غیاب برادر دینی سخنی گفته شود  که بدی از او دفع شود و یا منفعتی به سوی او جلب شود این «افضل الصدقه» است. اما حال ما چه کار می کنیم، برای هم می زنیم که نه تنها منفعت را به سوی هم جلب نکنیم بلکه ضرر را به سوی هم می فرستیم، نه تنها جلوی بدی ها را هم نمی­گیریم بلکه بدی را به سوی هم سرازیر می کنیم. انشاء الله خدا عاقبت ما را به خیر کند.