امام صادق (ع) میفرمایند: «مِن اَخلاق الجاهل الإجابة قبل أن یسمع و المعارضة قبل أن یفهم و الحُکم بما لایعلم»[۱]؛ سه چیز از نشانههای خلق و خوی انسان جاهل است اول: قبل از اینکه بشنود جواب میدهد، دوم: قبل از اینکه بفهمد حرف طرف مقابل چیست به مخالفت و معارضه میپردازد، سوم: حکم میکند به چیزی که نمیداند. نکته قابل توجه این است که امام (ع) میفرماید: این سه از نشانههای خُلق و خوی جاهل است، گاهی انسان از روی عصبانیت کاری جاهلانه انجام میدهد ولی خوی همیشگی او نیست بلکه همان لحظه از خِرد فاصله گرفته اما نشانههایی که ذکر شد از خُلق و خوی انسان جاهل حکایت میکند.
توجه و دقت در این نشانهها به ما کمک میکند تا خود را بسنجیم، همه انسانها از جهل فرار میکنند و دلشان میخواهد که متصف به عقل و خِرد و علم و دانش شوند، هیچ آدمی حتی جاهلترین آدم هم ادعا نمیکند که من از عقل بدم میآید بلکه نادانترین انسانها هم خود را عاقل میدانند و یکی از نشانههای جهل هم این است که انسان خود را عاقل بداند، ما در امور مختلف میبینیم که اهل بیت (ع) به ما میزان دادهاند و ما میتوانیم با این میزان خود را بسنجیم در حالی که بیشتر دنبال مقام اثبات هستیم، دلمان میخواهد به علم و دانش، تقوی و عقل شهرت داشته باشیم، طبیعی هم هست که انسان دوست دارد در انظار دیگران بالا رود و اصلاً انسان در این جهت به خاطر آن حب ذاتی که دارد همیشه دلش میخواهد دیگران درباره او قضاوت درستی داشته باشند که این هم ناشی از میل به کمال خواهی و فطری است که انسان در هر چیزی دوست دارد به بالاترین نقطه برسد لکن به تعبیر بزرگان در تشخیص مصادیق کمال اشتباه میکند و فکر میکند اگر بقیه درباره او سخن بگویند یا مطلب بنویسند کمال او را میرساند، اهل بیت (ع) به ما میزان دادهاند تا ببینیم از چه مرتبهای از کمال برخورداریم. پس در روایت فوق به سه خصلت اشاره شده که نشان دهنده این است که انسان، جاهل است- البته جهل مراتب دارد و مراد در اینجا جهل مطلق نیست- اول اینکه قبل از اینکه بشنود جواب میدهد، دوم اینکه قبل از اینکه بفهمد حرف طرف مقابل چیست به مخالفت و معارضه میپردازد و سوم اینکه حکم میکند به چیزی که نمیداند.
[۱]. اعلام الدین، ص۳۰۳.
نظرات