رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) میفرمایند: «اطلب لأخیک عذراً فإن لم تجد له عذراً فالتمس له عذراً».[۱]
برای برادرتان همیشه عذری طلب بکنید؛ برای کارها و گفتههای دیگران همیشه عذر طلب بکنید یعنی اگر حرفی از دیگران میشنوید، اگر عملی از دیگران میبینید که این حرف یا عمل با آنچه که شما گمان میکنید سازگاری ندارد مثلاً قرار بوده که کاری را انجام بدهد انجام نداده، سخنی باید میگفته که نگفته، یا سخنی نباید میگفته که گفته؛ این را فوراً حمل بر فعل و نیت و عمل سوء نکنید. سوء ظن نداشته باشید بد بین نباشید به دیگران. در درجه اول دنبال عذر برای آن اشتباه و خطای او باشید اگر هم حقیقتاً عذر پیدا نکردید، «فالتمس له عذراً» التماس عذر بکنید و عذر بتراشید.
فرق اینها این است که در مرحله اول میگوید دقت کن و جستجو کن و حقیقتاً علت آن رفتار یا آن قول را دریابید و عذر را بفهمید مثلاً اگر قرار بوده که بیاید و نیامده مریض شده نیامده؛ اگر هم عذر پیدا نکردید (حقیقتاً هیچ عذری پیدا نکردید، «فالتمس له عذراً» خودتان یک عذری برایش بتراشید.
این یک اصل بسیار مهمی در مناسبات بین مسلمین و برادران دینی است واقعاً اگر همین یک اصل مورد توجه قرار بگیرد بسیاری از امور خود به خود حل میشود. حال واقعاً باید ببینیم چقدر با این فرمایش خودمان منطبق هستیم التماس عذر برای رفتار و قول دیگران که نداریم هیچ، عذر مسلم و قطعی آنها را هم نمیپذیریم و فقط در صدد این هستیم آن خطا و اشتباه را برجسته کنیم و آن نتیجهای که میخواهیم را بگیریم.
واقعاً برخی از اوقات که انسان فکر میکند امثال ما که با عمق این روایات و احادیث آشنا هستیم حداقل بیشتر از مردم اینها را شنیده و دیدهایم و نقل کردیم به گونهای نباشد که در مقام نقل خیلی خوب اینها را تبیین کنیم و در روی منابر اینها را بگوییم و همه را دعوت به حسن ظن و خوش بینی و حمل بر صحت کنیم، اما خودمان دقیقاً بر عکس آن عمل کنیم؛ اینها را اگر ما عمری بر روی منابر برای مردم نقل کنیم و با شرح و تفصیل و مستند به آیات و روایات، اما عمل ما به گونهای دیگر باشد این نه تنها باعث روی گردانی مردم میشود بلکه برای خود ما وزر و وبال دارد.
اگر انسان این مسائل را رعایت کند چقدر تأثیر در روابط اجتماعی دارد. چقدر بر آرامش روحی و روانی خود ما تأثیر دارد اگر ذهنش را معطوف کند به جستجوی علل و عوامل رفتار و اعمال دیگران و واقعاً به این روایت عمل نکند، دچار بد بینی و سوء ظن میشود و همه عالم را علیه خودش میبیند و فکر میکند همه دست به یکی کردهاند (تکوین و ما فیها) که او را نادیده بگیرند و آن را کنار بگذارند؛ این آثاری مهمی دارد عمل به این اصل اخلاقی که رسول خدا (ص) فرمودند که از جمله آثار مهم آن تحکیم روابط دوستانه و روابط اجتماعی و آرامش روانی فردی و عمومی است، تلطیف روابط بین انسانهاست و رفع کدورتها و کینههاست، و از تشدید و تعمیق روابط غیر دوستانه جلوگیری میکند.
در هر صورت طبق این فرمایش باید برای رفتار و قول برادران دینی عذر طلب کنیم و اگر عذری نیافتیم باید عذر بتراشیم و التماس عذر کنیم و این نه فقط برای دیگران بلکه در ذهن خودمان حتی نباید سوء ظن داشته باشیم.
[۱]. بحار الانوار، ج۷۵، ص۱۹۷، حدیث۱۵.
نظرات