روایتی است که از عیسی مسیح علی نبینا و آله و علیه السلام نقل شده که میفرماید:
«القُلوبُ ما لم تَخرِقْها الشَّهَواتُ ويُدَنِّسْها الطَّمَعُ ويُقْسِها النَّعيمُ فَسوفَ تَكونُ أوعيَةً للحِكمَةِ».[۱]
در این روایت سه شرط مهم برای آمادگی قلب نسبت به پذیرش حکمت و معرفت بیان میکند؛ طبق آنچه که از روایات بدست میآید) برای اینکه انسان به حکمت و علم حقیقی برسد دو چیز لازم است یکی ظرف پاک و تمیز باشد و دوم اینکه در این ظرف چیزی سالم را وارد کند نه داشتن ظرف خالی به تنهایی کافی است و نه داشتن اندوخته به تنهایی بدون ظرف سالم. ما هم ظرف میخواهیم و هم مظروف؛ هم ظرف باید سالم باشد و هم مظروف باید سالم باشد اگر یک ظرف سالمی نباشد شیر سالم داخل آن ریخته شود فاسد میشود اگر ظرف پاکی باشد اما چیز ناسالم داخل ریخته شود باز هم قابل استفاده نیست. استفاده وقتی است که هم ظرف سالم و تمییز باشد و هم مظروف خیلی از ما در این دو جهت مشکل داریم یک عده به کج راه میروند و فکر میکنند این ظرف به تنهایی خودش پاک باشد این دیگر معارف سرازیر میشود؛ درست است که درهای حکمت باز میشود ولی این گونه نیست که کسی گوشهای بشیند و فقط دعا کند و اجتناب از گناه هم بکند و رو به مقدسی هم بیاورد ولی تلاش در جهت درس و تحصیل علم نداشته باشد، معذلک عالم شود. با صرف این اعمال عبادی کسی عالم و اندیشمند نمیشود. درست که العلم نور یقذفه الله فی قلب من یشاء» اما اگر قرار بود به صرف این مطلب کسی عالم و اندیشمند و حکیم شود افراد بسیار میشدند. قلب پاک و سالم زمینه را آماده میکند که اگر معارف و علوم صحیح در آن ریخته شود آنگاه انسان اهل حکمت میشود. یک عدهای هم از این طرف سراغ علوم و معارف میروند و از آن طرف دیگر غافل میشوند؛ که در این صورت ببینید چه فاجعهای به بار میآید عالمان فاسق حکایتشان این است که اصطلاحات و علوم را میآموزند اما اینها را در یک ظرف ناسالم میریزند. تاریکیهای قلب اگر در یک عالم دین هم باشد این به دیگران سرایت میکند. پس راه درست و صحیح این است که هم این قلب آماده باشد و هم آن علومی که داخل آن ریخته میشود سالم باشد. کسی ممکن است قلبش سالم باشد ولی پیش کسی میرود که کج فهم است یا عالم نیست و مطالبی را داخل ظرف قلب بریزد که نادرست است، این بدرد نمیخورد. پس هم ظرف تمییز و پاک لازم است و هم معلومات و علوم و معارف اصیل و مطمئن و الهی.
حضرت مسیح (ع) اینجا راجع به ظرف میفرماید: قلوب تا زمانی که شهوات آنها را ندریده و تا زمانی که طمع آن را آلوده نکرده و تا زمانی که نعمتها او را سخت نکرده، میتواند ظرف برای حکمتها باشد. شهوت قلب را میدرد و پاره میکند و طمع قلب را آلوده میکند و نعمت اگر انسان توجه نداشته باشد موجب قسوت و سختی قلب میشود و آنگاه آمادگی برای پذیرش نخواهد داشت. لذا باید توجه داشت اگر میخواهیم قلوب ما مصداق «فَسوفَ تَكونُ أوعيَةً للحِكمَةِ» بشود، باید شهوات را کنترل و طمع قلب را آلوده نکند و نعمتهایی که داریم قلبمان را سخت نکند.
اثر وضعی شماتت دیگران در مصیبت
روایتی از امام صادق (ع) وارد شده است: «مَنْ شَمَتَ بِمُصیبَة نَزَلَتْ بِاَخیه لم یَخْرُجْ مِنَ الدّنیا حتّى یُفْتَتَنُ».[۲]
کسی که برادر دینیاش را به واسطه مصیبتی که بر او وارد شده شماتت بکند از دنیا خارج نمیشود مگر اینکه خود او مبتلا میشود؛ این اثر وضعی است و اینها عقوبت اعمال در این دنیا میباشد آخرت جای خود دارد. گاهی یک گرفتاری برای کسی پیش میآید مثلاً فرزندش نا اهل میشود اگر انسان او را شماتت کند به خاطر این مصیبت نا اهل بودن فرزند خودش گرفتار میشود. یا به ظاهر فخر فروشی میکند به دیگران؛ یا مریضی برای او یا اطرافیانش پیش میآید این شخص به جای اینکه دعا کند و دل داری بدهد او را میگوید که حق این شخص بود که این مریضی پیش آمد؛ این شخص «لم یَخْرُجْ مِنَ الدّنیا حتّى یُفْتَتَنُ» عجیب است در دنیا ممکن است از نظر زمانی دیر و زود بشود ولی سوخت و سوز ندارد هر چیزی که برای خودمان نمیپسندیم برای دیگران هم نپسندیم. این روایات باید باعث شود که رفتارهایمان را اصلاح کنیم و خیر خواه هم باشیم و در حق همدیگر دعا کنیم گرفتاری هایی که پیش میآید در این گرفتاریها به یکدیگر کمک کنیم و در مصیبتهایی که برای دیگران پیش میآید آنها را شماتت نکنیم که اگر این کار را بکنیم «لم نَخْرُجْ مِنَ الدّنیا» تا اینکه ما گرفتار این امور شویم؛ خداوند ما از شر اعمال شر و عواقب آن حفظ کند.
[۱]. تحف العقول، ص۵۰۴ / منتخب میزان الحکمه، حدیث ۱۲۰۵۳۱۰.
[۲]. کافی، ج۲، ص۳۵۹، حدیث۱.
نظرات