امیر المؤمنین علی علیه السلام در مورد مداومت بر یک عمل خیلی تأکید دارند و میفرمایند: «المداومة المداومة! فإن‌الله لم یجعل لعمل المومنین غایةً الا الموت.» [۱] مداومت و مداوت و استمرار در عمل داشته باشید. چرا انسان باید در هر کاری استمرار داشته باشد؟ اگر هر کسی در کارهایش استمرار داشته باشد موفق خواهد بود. یک رکن مهم وصول به نتیجه استمرار در عمل است این استمرار در عمل فرقی نمیکند عمل عمل عبادی باشد که انسان در امور معنوی اگر بخواهد پیشرفت کند باید دائماً این را دنبال کند و در امور مادی نیز هم همین گونه است موفقیت در درس و هر امری اگر مداومت باشد، طبیعتاً موفیقت هم خواهد بود حال اگر یک انسان مؤمن برای موفقیتهای معنوی و برای پیشرفت های مادی اگر بخواهد به هدف و نتیجه برسد، آنی و لحظهای نباید از آن کار دست بردارد. طبق این بیان غایت عمل برای مؤمنین مرگ است به این معنی که تنها زمانی باید دست از عمل بر دارد که بمیرد و باید تا لحظه مردن انسان باید امور را پیگیری کند.
در یک بیان دیگری حضرت میفرمایند: «قلیلٌ تدوم علیه ارجی من کثیر مملول منه» یکی کار کمی که مداومت بر آن باشد بهتر و امید وار کننده تر و نتیجه بخشتر است از کار بسیار و زیاد که خسته کننده باشد. مثلاً یک برنامه برای درس خواندن میگذارید که یک ماه شبانه روز درس بخوانید اما بعد از یک ماه ادامه پیدا نکند این فایدهای ندارد ولی اگر برنامه ریزی شود روزی مقداری مشخصی درس خوانده شود ولی این دائمی باشد این خیلی مفیدتر است تا آن کار؛ ما معمولا عادت داریم در یک شرایط روحی نسبت به یک کاری احساس نیاز پیدا میکنیم به آن کار یا احساس یک خلأ روحی میکنیم و احساس میکنیم که باید با معنویات این خلأ روحی را پر کنیم مثلاً یک مدت تصمیم میگیریم که نماز اول وقت بخوانیم و مرتب میخوانیم ولی بعد از مدتی آن را رها میکنیم یا مثلاً تصمیم میگیریم همه کارها را با هم از مستحبات و واجبات و درس انجام دهیم ولی بعد از مدتی رها میشود در درس خواندن و در امور معنوی و در نوافل و مستحبات اگر انسان یک کاری را مختصر و قلیل ولی دائمی انجام دهد، فائده آن خیلی بیشتر است. البته ممکن است کسی بتواند کار کثیر را مداومت کند ولی بحث در این است که اگر کسی نمیتواند در کار زیاد مداومت کند بر یک امر قلیل مداومت داشته باشد بهتر است. حضرت میفرماید این بهتر از کار کثیری است که دوام نداشته باشد. خلاصه استمرار و پیگیری است که انسان را به نتیجه میرساند. اکثر کسانی که در دنیا توفیقاتی نصیبشان شده است منشأ آن این بوده و این گونه نیست که فکر کنیم بزرگان آنهایی که مراحل عالی علمی و معنوی را طی کردهاند خیلی راحت به این مقامات رسیدهاند یعنی اول باید این زحمات و رنجها را انسان بکشد و خداوند این قابلیت را ما ببیند بعد عنایت هم خواهد کرد. کسانی که توفیقاتی داشتهاند چه در امور معنوی و چه در امور علمی اینها خواب و خوراک را بر خود حرام کردهاند و مداومت بر عمل داشتهاند و ما نیز باید سعی کنیم از امور و درس و بحثمان خسته نشویم و مداومت داشته باشیم تا إن شاء الله به نتیجهای که مطلوب هست،
[۱]. مستدرک الوسائل، ج۱، ص۱۳۰، حدیث۱۷۷.
نظرات