پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: (إِنَّ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ صَدَقَةً قِيلَ مَنْ يُطِيقُ ذَلِكَ قَالَ ص إِمَاطَتُكَ الْأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ صَدَقَةٌ وَ إِرْشَادُكَ الرَّجُلَ إِلَى الطَّرِيقِ صَدَقَةٌ وَ عِيَادَتُكَ الْمَرِيضَ صَدَقَةٌ وَ أَمْرُكَ بِالْمَعْرُوفِ صَدَقَةٌ وَ نَهْيُكَ عَنِ الْمُنْكَرِ صَدَقَةٌ وَ رَدُّكَ السَّلَامَ صَدَقَةٌ.)[۱]
پیامبر مکرم اسلام می فرماید: بر هر مسلمانی در هر روزی صدقه است یعنی هر مسلمانی باید در هر روز صدقه بدهد (عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ صَدَقَةً) ظهور در این دارد که صدقه بر هر مسلمانی لازم است.
به پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) عرض شد که چه کسی می تواند این کار را انجام دهد؟ اگر قرار باشد صدقه در هر روز بر مسلمان لازم باشد، این از عهده مسلمین خارج است.
پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) کأن در جواب می فرماید: اینکه گفتم بر هر مسلمانی لازم است هر روز صدقه بدهد، منظور صدقه مالی نیست زیرا ممکن است کسی توانایی مالی نداشته باشد صدقه بدهد و اگر قرار باشد مسلمین مکلف شوند به اینکه هر روز صدقه بدهند، این از عهده بسیاری از مسلمین خارج است زیرا خیلی از انسانها در امور زندگی خودشان معطل هستند و کمترین مالی هم برای دادن صدقه ندارند.
در واقع پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم) با این بیان خود می خواهد بفهماند که صدقه یک معنای بسیار وسیع و عامی دارد و فقط به دادن مال نیست. ایشان چند نمونه و مصداق را برای صدقه ذکر می کند و کان می خواهد بگوید اگر کسی توانایی مالی هم ندارد ولی می تواند صدقه بدهد زیرا صدقه فقط در امور مالی نیست بلکه معنای وسیعی دارد.
ایشان شش مورد از انواع صدقه را ذکر می کند:
- ( إِمَاطَتُكَ الْأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ صَدَقَةٌ)؛ اماطه یعنی دور کردن، دور کردن اسباب ضرر و خسارت مردم در راه یک صدقه است. اگر کسی در خیابان در حال راه رفتن باشد و با سنگی در وسط خیابان مواجه شود که ممکن است باعث ضرر و خسارت بر عابرین باشد، همینکه آنچیزی که می تواند موجب خسارات و ضرر بر مرور کنندگان باشد را بردارد صدقه است.
- (وَ إِرْشَادُكَ الرَّجُلَ إِلَى الطَّرِيقِ صَدَقَةٌ)؛ یعنی نشان دادن راه به مردم در هر مسیر و امری صدقه محسوب می شود. مثلا کسی آدرس راهی را می پرسد، این نشان دادن راه و طریق به نوعی صدقه است. یا مثلا فردی از شما درباره زندگی و نحوه آن یا کار و درس و … طلب مشورت می کند، خود اینکه به او مشورت بدهید و او را ارشاد و راهنمایی بکنید صدقه است.
- (وَ عِيَادَتُكَ الْمَرِيضَ صَدَقَةٌ)؛ عیادت کردن مریض هم صدقه است.
- (وَ أَمْرُكَ بِالْمَعْرُوفِ صَدَقَةٌ)؛ امر به معروف هم صدقه است. البته با همان معنای وسیعی که برای معروف وجود دارد قبلا هم بیان کردم که گاهی معنای معروف و منکر از آن اهمیت و عمقی که دارد به یکسری امور خاص تنزل داده می شود بالاخره اگر کسی مورد تعدی و ظلم واقع می شود مثلا همسایه ای به دیگری تعدی می کند، این منکر است و باید نهی شود اما باید شرایط آن رعایت شود تا موثر واقع شود.
- (وَ نَهْيُكَ عَنِ الْمُنْكَرِ صَدَقَةٌ)؛
- (وَ رَدُّكَ السَّلَامَ صَدَقَةٌ)؛ پاسخ و جواب سلام دادن صدقه است. گاهی اوقات انسان می بیند که مردم اعتراض می کنند که علماء قدیم نسبت به سلام کردن به دیگران پیش قدم بودند اما الان ما سلام هم می کنیم، جواب هم نمی دهند. در این روایت بیان نشده که سلام کردن صدقه است بلکه فرمودند که جواب دادن سلام صدقه است.
این شش مسئله ای بود که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آنها را به عنوان مصادیق صدقه بیان کرده است. حال آیا اگر اینها هر کدام صدقه باشند، می شود بر مسلمانی روزی بگذرد و به هیچ یک از این موارد عمل نکند؟ این از رسم مسلمانی و آیین مسلمانی به دور است. مسلمانی که نه به فکر دفع خسارت و ضرر در طریق و راه از مردم باشد، نه به فکر ارشاد و راهنمایی کسی باشد و هر کسی هم از او سوال می کند، کأنَّ با خودش هم قهر است یا مسلمانی که اهل عیادت مریض نیست، یا کسی که اهل امر به معروف و نهی از منکر نیست یا کسی که جواب سلام مردم را نمی دهد چه نشانی از مسلمانی دارد؟ مسلمانی فقط به عنوان و اسم نیست. نکته مهم در اینجا این است که نفع همه اینها متوجه دیگران است. مثلا جواب سلام دادن یا چیزی را از طریق و راه برداشتن برای اینکه مردم ضرر نبینند یا عیادت مریض یا راهنمایی کردن دیگران یا امر به معروف و نهی از منکر و… از چیزهایی هستند که نفع آن به دیگران می رسد. و این نشان می دهد که در اسلام تا چه اندازه به نفع رساندن دیگران یا جلوگیری از ضرر به دیگران اهمیت دارد.
[۱] . بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۲۵۰، حدیث ۴
نظرات