امیرالمؤمنین علی (ع) میفرماید: «فاعتبروا بما کان مِن فعل الله بإبلیس إذ احبط عمله الطویل و جهده الجهید و کان قد عبد الله ستةَ آلاف سنة لا یدری أ مِن سنی الدنیا ام مِن سنی الآخرة عن کبر ساعة واحدة»[۱]؛ از کار خداوند تبارک و تعالی با شیطان عبرت بگیرید، شیطان عمل طولانی و طاقت فرسای خودش را که شش هزار سال خداوند متعال را عبادت کرده بود که ما نمیدانیم آیا از سالهای دنیوی بوده یا از سالهای اخروی که هر سال برابر هزار سال است، به وسیله تکبر و خود برتر بینی یک ساعته نابود کرد.
تکبر، خود بزرگ بینی و حساب ویژه برای خود باز کردن انسان را نابود میکند همان گونه که با شیطان این کار را کرد، وقتی شش هزار سال عبادت شیطان با یک ساعت تکبر و خود برتر بینی از بین میرود عبادات دست و پا شکستهای که ما انجام میدهیم که شاید اگر همه عبادات کل عمر خود را کنار هم بگذاریم یک سال هم بیشتر نشود به طریق اولی با لحظهای خود بینی و تکبر از بین خواهد رفت. کبر، خود محوری، خود بینی و خود خواهی ام الفساد و ریشه همه گناهان است، حسادت، دروغ، غیبت، تهمت و هر گناهی که به فکر شما خطور میکند به کبر و خود خواهی بر میگردد. کبر هم یک امر درونی است، ممکن است کسی در رفتار ظاهری خیلی متواضع باشد اما در درون خود برای هیچ کسی ارزشی قائل نشود و خود را از همه بالاتر و برتر ببیند. ما باید بسنجیم آیا کبر در درون ما هست یا نه و به چه اندازه است؟ کبر صفتی است که خود انسان از همه بهتر میتواند تشخیص دهد دارای این صفت رذیله هست یا نه؟ یک رفتار عادی مثل سلام کردن، نگاه کردن، شخص در خیابان راه میرود گویا زمین زیر پای او سنگینی میکند. انسانهایی که یک شبه راه صد ساله را رفتهاند خودیت و منیت را کنار گذاشته و تواضع پیشه کردهاند، یعنی در آن لحظات حساس که امر دایر بین خود و خدا بوده خداوند متعال را بر خود ترجیح دادهاند و همین یک ثانیه که انسان منیّت خود را کنار گذاشته و خدا را بر خودش ترجیح داده باعث شده که اوج بگیرد و به مقامات بالا نائل آید و ارزش این لحظه از سالها عبادت همراه با منیّت و تکبر بالاتر است. ممکن است انسان از نظر ظاهری قائم اللیل و صائم النهار باشد اما این عبادات اگر همراه با تکبر و خود خواهی باشد هیچ وقت منجر به تعالی روحی انسان نخواهد شد، در هر کاری باید ببینیم چه اندازه موجب تعالی روحی ما میشود و ما را بالا میبرد. بالا رفتن ما جز با این امر میسر نخواهد شد. اگر غیر از این باشد یک عمر خود را فریب دادهایم و نقش بازی کردهایم. پس تعالی روحی به کثرت عبادت نیست بلکه به این است که انسان ببیند چقدر از منیّت و خود خواهی فاصله گرفته است. کبر بدترین چیزی است که انسان را از همه چیز ساقط میکند کبر حتی در یک نگاه کردن به دیگران هم هست. مثلاً از کنار مغازه بقالی میگذرد. یک نگاه میکند و در درون خودش این حس را پیدا میکند که این بیچاره بقالی میکند ولی ما داریم رسائل و مکاسب میخوانیم، همین حالت نگاه کردن از بالا یعنی افتادن در چاه، همه را منحرف و خطا کار ندانیم و خودمان را بی اشکال. این که بی محابا به دیگران تهمت بزنیم و فکر کنیم داریم به وظیفه عمل میکنیم ریشهاش کبر و خود محوری است کما اینکه علی (ع) میفرماید: «مَن تکبر علی الناس ذلّ»؛ کسی که نسبت به مردم تکبر ورزد ذلیل میشود ولو به ظاهر بزرگ شود. لذا باید سعی کنیم گرفتار این صفت زشت نشویم و اگر هم خدای نا کرده در ما هست آن را از خود دور کنیم.
[۱]. نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.
نظرات