« عَنْها(علیها السلام) قالَتْ: قالَ لی رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله وسلم): إِیاكِ وَ الْبُخْلَ، فَإِنَّهُ عاهَةٌ لا تَكُونُ فى كَریم. إِیاكِ وَ الْبُخْلَ فَإِنَّهُ شَجَرَةٌ فِى النّارِ، وَ أَغْصانُها فِى الدُّنْیا، فَمَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْن مِنْ أَغْصانِها أَدْخَلَهُ النّارَ.»
حضرت زهرا(س) فرمود: رسول خدا به من فرمود از بخل بپرهیز که این آفتی است که در انسان کریم و بزرگوار یافت نمی شود، از بخل بپرهیز زیرا بخل درختی است که در دوزخ و آتش است و شاخه های آن در دنیا است و کسی که به شاخه ای از شاخههای آن آویزان شود او را به داخل آتش می کشاند و وارد آتش می کند.
بخل در واقع به معنای امساک و خودداری کردن از بخشیدن چیزی است که شرعا یا عرفا باید پرداخت شوداگر کسی در جایی که شرع یا عرف بخشیدن چیزی را می پسندد و یا لازم میداند از بخشش امتناع کند به آن بخل می گویند. دامنه بخل بسیار وسیع است، بخل در بخشش مال یکی از اقسام بخل است، بخل در علم، در آگاهی و اطلاع، در اداء حق و حقوق مردم در اداء واجبات وجود دارد. مثلا در واجبات از ائمه علیهم السلام وارد شده است که می فرمایند: کسی که به واجباتش عمل نمیکند بخل می ورزد لذا کسی که نماز و عباداتش را سبک می شمرد دچار یک نوع بخل است.
من با آن دامنه وسیع که واقعا ریشه بسیاری از مشکلات هم هست کاری ندارم. این که در روایت از پیامبرگرامی اسلام وارد شده است: «الْبَخيلُ بَعيدٌ مِنَ اللّهِ، بَعيدٌ مِنَ النّاسِ ، قَريبٌ مِنَ النّارِ» شخص بخیل از خدا دور است، از مردم دور است و به آتش نزدیک است. حال تا بحث بخل پیش می آید کسی که تمکن مالی ندارد گمانش این است که این سخن ها مربوط به آنهایی است که مال و اموال دارند و آنها نباید بخل داشته باشند. خیال می کند این احادیث به او ربطی ندارد، خیر این طور نیست. اگر چیزی را من بدانم و در جایی مناسب باشد گفتنش در حالی که به نفع برادر و دوست من است ولی از گفتن آن خود داری کنم، این بخل است. گاهی پیش میآید کسی از چیزی اطلاع دارد و به گمان این که چیزی از او کم می شود آن را نمیگوید، ، این بخل است. در مورد بخل آن قدر مذمت شده است که در مورد کمتر چیزی این چنین مذمت شده است.
بخل حتی به مقام شهید لطمه می زند. از مرحوم نراقی در جامع السعادات نقل شده که یکی از یاران پیامبر در جنگ شهید شده بود، زنی از بستگان او نشسته بود گریه می کرد و می گفت: واشهیدا و اشهیدا. پیامبر به او گفت از کجا می دانی او شهید شده است، «فلعله کان یتکلم بما لا یعنیه او یبخل بما لا ینقصه» از کجا می دانی شهید از دنیا رفته، چه بسا او درباره چیزهایی سخن گفته که به او مربوط نبوده یا نسبت به چیزی که نسبت به او کمبودی ایجاد نمی کرده بخل ورزیده. سخن گفتن بیهوده (که متاسفانه در این زمان به آن عادت کرده ایم و در جامعه به آن دامن زده ایم در حالی که این همه عوارض و آثار و برای مردم و گوینده و شنونده و متکلم دارد). شهید را از مقام عالی اش پایین می کشد، اگر بخل این قدر قبیح است که حتی پیامبر در مورد کسی که در جنگ کشته شده می فرماید: چه بسا شهید از دنیا نرفته باشد، دیگر وای به حال ما که آن مقامات را نداریم. این که پیامبرگرامی اسلام به دخترشان فاطمه زهرا(س) فرمودند بخل شجره ای است در آتش، این چیز کمی نیست. یک شجره ای است که شاخه هایش در دنیا است. اگر انسان به یک شاخه آن نه تنه چون تنه آن خود آتش است و در آتش است بلکه به یک شاخه چه کوچک و چه بزرگ) از شاخه های بخل وصل شود، کم کم انسان را میکشاند به جهنم. حال ما عادت داریم و طبع مان این است با چنین روایاتی، طوری برخورد می کنیم که کانه به ما هیچ ارتباطی ندارد، و خودمان را از معرض این خطابات دور میدانیم. در وجود همه انسان ها این صفت وجود دارد و به شاخه ای از این شاخه ها وصلیم. در خودمان مرور و دقتی کنیم، چیزی را میدانیم ولی نمیگوییم فقط به این جهت که پیش خودمان می گوییم این نفعی است که باید خودم ببرم نه دیگران، این همان بخل است. بخل فقط مال آدم های پول دار نیست. مواظب باشیم که به این شاخه ها وصل نشویم که خدای نکرده کارمان به آتش کشیده نشود.
نظرات