امیرالمؤمنین علی (ع) میفرمایند: «مِن کمال الایمان مکافات المسیء بالاحسان».[۱]
ما انسانها در شرایط عادی این گونه هستیم که خوبی را با خوبی پاسخ میدهیم و بدی را با بدی، بله خیلیها هستند که خوبی را هم با بدی پاسخ میدهند، انسانهای ناسپاس و قدر ناشناس خوبی را با بدی و محبت را با دشمنی پاسخ میدهند، این گونه انسانها آدمهای رذلی هستند که این رذالت بیش از اینکه دامنگیر محسن باشد دامن خودش را میگیرد، اینکه انسان خوبی را به بدی پاسخ دهد آثار وضعی در پی دارد که در همین دنیا گریبان انسان را خواهد گرفت، کما اینکه در روایت آمده: چند گناه است که خداوند عقوبت آنها را جلو میاندازد و به آخرت واگذار نمیکند که یکی از آن گناهان بدی کردن در مقابل خوبی دیگران است، یعنی همان گونه که عقوبت گناهانی مثل عاق والدین و قطع رحم در همین دنیا گریبان انسان را میگیرد، عقوبت بدی کردن در مقابل خوبی دیگران هم به تأخیر نمیافتد و در همین دنیا گریبان انسان را خواهد گرفت. نقطه مقابل که کمال ایمان محسوب شده این است که انسان بدی را با خوبی پاسخ دهد کما اینکه حضرت علی (ع) میفرمایند: از کمال ایمان این است که به بدی دیگران با خوبی پاسخ داده شود. اگر کسی در مقابل بدی دیگران به آنها خوبی کند حاکی از کمال ایمان و نشانهای از نشانههای الهی آن شخص است کما اینکه خداوند تبارک و تعالی نسبت به ما انسانها این گونه است که هر چه ما بد میکنیم ولی رحمت عامه خداوند تعالی باز هم شامل حال ما میشود. خداوند متعال رحمت عامه خود را از انسانها دریغ نمیکند، پیامبر (ص) هم چون خلیفه خداوند متعال و رحمةٌ للعالمین است مثل خداوند تبارک و تعالی در مقابل بدیهای انسانها با خوبی و مهربانی برخورد میکند، هر چه سعه وجودی بیشتر باشد این امور را بهتر در خودش هضم میکند، انسانهایی که سعه صدر دارند و بردبار و شکیبا هستند این خصلتهای الهی را در خودشان تقویت کردهاند لذا نه تنها در مقابل بدی دیگران بدی نمیکنند بلکه بدی آنها را با خوبی پاسخ میدهند. بعضی انسانها خیلی تنگ نظر هستند، تنگ نظری خصلتی شیطانی است چه در مسائل اخلاقی باشد، چه در مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اما سعهی صدر که حضرت موسی از خداوند متعال طلب کرد «رب اشرح لی صدری* و یسِّر لی امری* و احلل عقدةً من لسانی»[۲] و پیامبر اکرم (ص) واجد آن بود بسیار مهم است.
انسان باید سعی کند این خصلت الهی را در خود تقویت کند لذا اگر انسانی با سعهی صدر با بدی دیگران برخورد کند و حتی بدی را با خوبی پاسخ دهد نه تنها نشانه ایمان او بلکه حاکی از کمال ایمان خواهد بود، ایمان کامل هم فقط به شب زنده داری و روزه گرفتن تنها نیست، شب بیداری ممکن است برای خیلی از انسانها راحت باشد، روزه گرفتن ممکن است برای خیلی از افراد راحت باشد ولی گذشتن از بدی دیگران، بلکه خوبی در مقابل بدی دیگران خیلی سختتر است، چه بسان انسان شب زندهدار و روزهدار باشد ولی نتواند از بدی دیگران بگذرد، شب زنده داری و روزه گرفتن خوب است و اهمیت آن در جای خودش محفوظ است اما خوبی کردن در مقابل بدی دیگران است که جوهر شخصیت انسان را معلوم میکند. کما اینکه علی (ع) در جایی دیگری میفرمایند: «أطِل یدک فی مکافاة مَن احسن الیک فإن لم تقدر فلا أقل من أن تشکره»؛ توان خودت را بکار ببر تا در برابر خوبی دیگران خوبی کنی و احسان دیگران را با احسان پاسخ دهی و اگر نمیتوانی خوبی او با خوبی پاسخ دهی لا اقل شکرش را بجای آور و از خداوند و آن شخص تشکر کن.
[۱]. غُرر الحکم، حدیث۹۴۱۳.
[۲]. طه/۲۵- ۲۷.
نظرات