خداوند تبارک و تعالی میفرماید:«وَ اذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خِيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ وَ لاَ تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِين»[۱]؛پروردگارت را در دل خود، از روى تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان، ياد كن؛ و از غافلان مباش! در این آیه شریفه بر ذکر و یاد پروردگار تأکید شده، چند نکته در مورد ذکر رب در این آیه بیان شده:
۱- خودِ ذکر متعلق امر قرار گرفته است.
۲- موطن ذکر رب که باطن و نفس انسان است بیان شده کما اینکه خداوند میفرماید: «الا بذکر الله تطمئن القلوب»؛ اینکه ذکر خداوند متعال قلب را آرام میکند به خاطر این است که موطِن ذکر نفس انسان است، وقتی یاد خدا در قلب باشد باعث آرامش قلب میشود.
۳- وصف ذکر بیان میشود که یک وصف ایجابی و یک وصف سلبی برای آن ذکر شده و میفرماید این ذکر باید همراه با تضرع و خوف باشد (وصف ایجابی) و با صدای بلند و فریاد نباشد (وصف سلبی)؛ یعنی فقط لقلقه لسان نباشد.
۴- زمان این ذکر هم علی الدوام است یعنی صبح و شام باید به یاد خداوند متعال بود، سپس در آخر میفرماید: عمده این است که انسان از غافلین نباشد لذا باید سعی کند از ذاکرین باشد نه غافلین.
دستور به اذکاری که در روایات وارد شده بهانهای است که ما مشغول به ذکر باطنی شویم که اگر آن ذکر باطنی باشد این اذکار دارای فایده خواهد بود، نمیخواهیم بگوییم ذکر لسانی خالی از فایده است بلکه ذکر لسانی هم دارای فایده است ولی آن ذکری که محوّل و نافذ است ذکر قلبی است کما اینکه امام باقر (ع) و امام صادق (ع) در ذیل این آیه شریفه فرمودهاند: «لا یکتب الملک الا ما یسمع قال الله لا یعلم ثواب الذکر فی نفس العبد غیر الله تعالی»؛ ملائک نمینویسند مگر چیزهایی را که میشنوند، خداوند تبارک و تعالی فرمود: ثواب ذکر در نفس را هیچ کس جز خودِ خداوند متعال نمیداند. منظور از ذکر نفسی این است که انسان خداوند متعال را همه جا حاضر و ناظر بر اعمالش ببیند و لحظهای از یاد خداوند تبارک و تعالی غافل نشود، اینکه هیچ کس غیر از خداوند متعال ثواب ذکر نفسی را نمیداند به خاطر این است که ذکر نفسی و باطنی یک قرب و منزلتی برای انسان ایجاد میکند که از شأن و منزلت ملائکه هم بالاتر میرود لذا ملائکه قادر به درک منزلت او نیستند تا بخواهند آن را بنویسند لذا باید سعی کنیم به ذکر و یاد خداوند متعال اهمیت بدهیم و بیش از اینکه به جلوه دادن خودمان در نظر دیگران بپردازیم سعی کنیم به ذکر نفسی و باطنی بپردازیم و یاد قلبی خود را نسبت به خداوند متعال بیشتر کنیم و از حجابهای دنیوی دوری کنیم تا این حجابها باعث خسران دنیوی و اخروی ما نشود.
[۱]. اعراف/۲۰۵.
نظرات