از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که میفرمایند «عَنِ النَّبِيِّ (ص) قَالَ: مَنْ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَى عَنِ الْمُنْكَرِ فَهُوَ خَلِيفَةُ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ وَ خَلِيفَةُ رَسُولِه»[۱]؛ رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم میفرمایند: کسی که به معروف امر کند و از منکر نهی کند، خلیفه خدا در زمین و خلیفه رسول خدا است. جانشین خدا در زمین و جانشین رسول خدا است.
این واجب آن قدر مهم است که عامل آن را جانشین خدا و رسول خدا معرفی کرده. قطعاً اگر کسی به این عمل کند، معلوم میشود یک نسبت و رابطه ای با مستخلف پیدا میکند. انسان آمر به معروف، یک نسبت و ارتباطی با خدا پیدا میکند. خلیفه و جانشین در همه موارد، این چنین است. یک سنخیتی با مستخلف دارد. اگر انسانی بخواهد جانشین خدا باشد، باید سنخیت با خداوند داشته باشد. اگر انسانی بخواهد جانشین رسول خدا باشد باید سنخیت با رسول خدا داشته باشد؛ دقت بفرمایید که امر به معروف و نهی از منکر چه اندازه اهمیت دارد که آمر به معروف و ناهی از منکر را خلیفه خدا و رسول میداند. یعنی این خودش باعث میشود، سنخیت بین انسان و خدا و رسول پیدا شود.
از این روایت میشود به دست آورد که چه کسانی صلاحیت امر به معروف و نهی از منکر دارند. چه کسانی میتوانند این کار را بکنند. چگونه باید این کار انجام شود. دامنهاش در چه حد است. معروف و منکر چیست و چه وسعتی دارد که آمر به آن جانشین خدا و رسول میشود. متأسفانه الان تلقی از امر به معروف و نهی از منکر با این آموزه کاملاً فاصله دارد. الان تلقی عمومی از امر به معروف و نهی از منکر فقط به این است که به یک کسی مثلاً بگوییم نگاه به نامحرم نکن، به زنی بگوییم مواظب حجابت باش، شرب خمر نکن، موسیقی گوش نده، دایره امر به معروف و نهی از منکر را بسیار کوچک کردهایم. غیبت و تهمت و سوء ظن مگر منکر نیست؟! این گونه منکرات به راحتی انجام میشود و ما نه تنها نهی نمیکنیم بلکه خودمان هم آتش بیار معرکه میشویم. مگر احسان و اخلاق حسن و زبان نرم معروف نیست؟! اما آیا ما این چنین هستیم؟ در خانوادههای خودمان چطور؟ ما وقتی بیرون یک کسی را میبینیم که مثلاً خدای نکرده گناهی مرتکب میشود، برآشفته میشویم و غیرت دینیمان به جوش میآید. اما واقعاً آیا رفتار ما در منزل این گونه است؟ آیا انصاف داریم؟ زبانمان زبان مدارا است؟ اخلاقمان، اخلاق حسن است؟
اینکه رسول خدا (ص) میگوید: اگر کسی امر به معروف و نهی از منکر کند، خلیفه خدا و جانشین رسول خدا در زمین است، یعنی کسی که معروف را بشناسد و منکر را بشناسد و خودش عامل به معروف در حد توانش باشد و منکر را ترک کند و با روش صحیح و درست و شناخت موقعیت و شرایط، اقدام به امر به معروف و نهی از منکر کند. این خیلی جایگاه وسیعی است ولی ما متأسفانه این را تنزل دادهایم به یک موارد بسیار محدود. اینکه نسبت به بعضی از امور که از بزرگترین منکرات و معروفات است هیچ حسی نداشته باشیم و غیرتمان به جوش نیاید، اما نسبت به بعضی چیزها آن قدر حساس باشیم که اصلاً آرام و قرار نداشته باشیم. آیا این تشخیص درست است؟! تعمق و تأمل درست و کاملتر میخواهد و این امور روحانیت را به آن مسند نزدیک میکند. روحانیت مخاطبان اصلی پیام رسول خدا (ص) هستند. ما چقدر به این مسئله توجه داریم و تا چه حدی رعایت میکنیم و چه مقدار در مورد معروف و منکر فکر میکنیم.
یک شخص محترمی نقل میکرد و میگفت: روزی در خیابان راه میرفتم و دیدم کسی روزه خواری میکند؛ محکم به گوش او زدم. ولی همین شخص به راحتی انواع و اقسام منکراتی که به حسب ظاهر در جامعه دینی عادی شده مانند غیبت و افترا و تهمت و تحقیر و … را مرتکب میشود اما ما میگوییم آنجا که به گوش کسی زدی (که البته محل بحث است) لا اقل وقتی دیدی کسی به ناحق آبروی کسی را میبرد و تهمت میزند و غیبت میکند هم برخورد کن ولی متأسفانه نه تنها برخورد نمیکند بلکه خودش هم به راحتی میشود جز آن افراد. إن شاء الله خداوند عاقبت ما را به خیر کند.
[۱]. مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۱۷۹.
نظرات