پیامبر گرامی اسلام حضرت محمدص می فرماید:
ثَلاثٌ لا تُطيقُها هذهِ الاُمَّةُ: المُواساةُ لِلأخِ في مالِهِ و إنصافُ النّاسِ مِن نَفسِهِ و ذِكرُ اللّه ِ على كلِّ حالٍ
سه چیز است که این امت تاب آن را ندارد «لا تطیق هذه الامه» در مورد امت خودشان این سخنان را میگویند. چه زمانی این را فرمود، هزار و چهارصد اندی سال قبل، این امت تاب سه چیز را ندارد، یعنی سه چیز را بر نمیتابد، یعنی پیامبر (ص) دست میگذارد روی سه نقطه ضعف اصلی امت خودش. انسان گاهی میبیند که گویا پیامبر(ص) این فرمایشات را فقط برای همین امروز فرموده، زیرا واقعا بعضی از این مشکلات بشر در طول اعصار و قرون، مروبط به این دوره نیست.
«المواسات للاخ فی ماله» سهیم کردن برادر دینی در مال، اینکه برادران دینی را در مال خودمان سهیم کنیم، مواسات داشته باشیم. فرق مواسات و احسان همین است، احسان این است که انسان نیکی کند به دیگران، مواسات این است که دیگران را در مال خودش شریک کند، المواسات للاخ فی ماله، درست است که الان ما در احسان فی الجمله مشکلی نداریم، هرچند در آن نیز همه اینطور نیستند اما اکثرا اهل بر و نیکی و کمک به دیگران هستند. اما مواسات یک مرحله بالاتر است، سهیم کردن دیگران در اموال خود، دیگر فرق نمیکند این مال چه مقدار باشد هر چه هست دیگران را در آن سهیم کند، این دیگر معلوم است که از مراحل عالی در یک جامعه است. در زمان ظهور حضرت حجت (ع) و در جامعه مهدوی این هست.
دوم انصاف به خرج دادن با مردم «إنصافُ النّاسِ مِن نَفسِهِ» با مردم انصاف داشته باشد
سوم همواره به یاد خدا بودن، یاد خدا در دلها دائمی نیست. به هر حال اسباب غفلت و نسیان زیاد فراهم است مردم همه این مشکل را دارند، انصاف کم است یا نیست و مواسات، پیامبر(ص) میفرماید: امت من در این سه چیز مشکل دارند و این سه چیز را بر نمیتابند.
من بیشتر میخواهم در مورد مسئله انصاف صحبت کنم. واقعش این است که ما در مناسبات فردی خودمان در مناسبات فامیلی و در محیط کار و در مناسبات مختلف اجتماع از این اصل اصیل اسلامی که بنیاد اخلاق اجتماعی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) بوده خیلی فاصله گرفتهایم، انصاف از اصولی است که دوست و دشمن نمیشناسد، ما با هر کسی با هر ملیتی با هر مذهبی باید با انصاف برخورد کنیم. انصاف غیر از عدالت است، گرچه این دو با هم پیوستگی شدیدی دارند، نقطه مقابل عدالت، ظلم است اما نقطه مقابل انصاف عصبیت است، تعصب، یعنی اینکه انسان از روی وابستگی فکری و جناحی، وابستگی عاطفی، حقایق را نادیده بگیرد و پشت به حقیقت کند، عصبیت این است یعنی از روی تعصب و از روی تعلق سخن بگوید، موضع بگیرد و رفتار کند، انصاف یک رکن و فضیلتی است که در وجود مبارک پیامبر خاتم(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت بسیار برجسته بود. آنها با دوست و دشمن با انصاف رفتار می کردند و هیچ گاه حتی در مواجهه با دشمنانشان هم از این راه خارج نشدند، برای اینکه اگر کسی از این جاده خارج شود این خودش یک نوع ظلم است.
حضرت علی (ع) میفرماید: «أجوَرُ السِّيرَةِ أن تَنتَصِفَ مِن النّاسِ و لا تُعامِلَهُم بهِ »
ظالمانه ترین روش این است که از مردم انصاف بخواهی اما خودت با مردم به انصاف رفتار نکنی.
پیامبری که مردم را به انصاف دعوت میکند نمیتواند خودش با مردم به انصاف رفتار نکند، وقتی ما از دیگران میخواهیم که انصاف داشته باشند قهرا نمیشود با دیگران به انصاف رفتار نکنیم، این یکی از ظالمانه ترین روشها است و متأسفانه جامعه ما امروز در همه جهات به شدت دچار بی انصافی است یعنی واقعا حب و بغض ها اینقدر بر ما احاطه پیدا کرده که نسبت به هم بی انصافی میکنیم یعنی آن چیزهایی که محاسن است نمی بیینیم وفقط مَساوی را می بینیم یا در جایی که باید مساوی را ببینیم، نمی بینیم و فقط محاسن را میبینیم. حب و بغضها آنچنان بر ما سیطره پیدا کرده که جایی چشممان را بر خوبی ها میبندیم و گاهی چشمانمان را بر بدی ها. بدی اگر از دوستمان باشد که به او علقه عاطفی داشته باشیم چشممان را میبندیم. خوبی اگر از رقیبمان باشد چون احساس رقابت می کنیم آن را نمی بینیم. الان واقعا یکی از مشکلات عمده جامعه ما این است. در محیط های علمی کاری انصاف کنار گذاشته شده است در محیط های سیاسی این بی انصافی واقعا به اوج رسیده است. مخصوصا روحانیت، دعوت کنندگان به انصاف باید خودشان به انصاف رفتار کنند ما وقتی از مردم انصاف می خواهیم خودمان نیز باید با انصاف رفتار کنیم. «أجوَرُ السِّيرَةِ أن تَنتَصِفَ مِن النّاسِ و لا تُعامِلَهُم بهِ » ظالمانه ترین روش این است که خودمان از مردم انصاف بخواهیم ولی با مردم با انصاف رفتار نکنیم.
حال بنده مصداق اگر بخواهم ذکر کنم زیاد است، نمی خواهم واردمصداق شوم چپ و راست و اصول گرا و اصلاح طلب همه مبتلا به این مشکل هستند واقعا همه مبتلی به این مشکل هستند اصول گرا واصلاح طلب، راست و چپ، این مشکل را دارند فرقی نمی کند اگر پا از جاده انصاف بیرون رود بخشوده نیست. حال مخصوصا آن هایی که به هر حال به عنوان اخلاق شهرت پیدا می کنند این انصاف را باید بیشتررعایت کنند.
اخیرا مطالبی که از ناحیه یکی از آقایان مطرح شد در فضای مجازی و بازتابهای خیلی وسیعی داشت در داخل و خارج واقعا از چندجهت بی انصافی بود به نظر من.
اینکه ما یک سره بیاییم همه مشکلات را به گردن رهبر انقلاب بیندازیم و آنچه که خلاف واقعیت است مطرح کنیم این بی انصافی است اینکه ما از بعضی افراد که مشکل و جرمشان مسلم و محرز است دفاع کنیم آن هم تحت عنوان شهید، این یک بی انصافی دیگر است. اینکه در این فضایی که دشمنان از هر سو ما را احاطه کردند و بهانه برای حمله وهجوم جستجو می کنند، این مطالب را بگوییم. یک بی انصافی دیگر است. من واقعا هر چه نگاه می کنم این ادبیات و این سخن آن هم از طرف کسانی که در این لباس هستند و در مسند تذکر و یادآوری و اخلاق خیر خواهی می نشینند این سازگار نیست با آن مطالب یعنی آن جایگاه با این سخنان واقعا سازگاری ندارد می خواهیم دعوت به انصاف کنیم ولی خودمان ظالمانه ترین راه را طی می کنیم.
طبق این روایت در امت پیامبر یکی از اموری که به عنوان مشکل عام البلوی مطرح می باشد همین است. این شاید کمتر کسی هم به آن توجه کند ولی یکی از عام البلوی ترین مصائب امت اسلامی است همچنین در کشور ما بعد اینکه حضرت علی(ع) می فرماید ظالمانه ترین روش این است که از دیگران انصاف بخواهیم ولی خودمان با انصاف رفتار نکنیم ظالمانه ترین روش است. از دیگران انصاف خواستن اما با غیر منصفانه ترین روشها، قابل قبول نیست. بالاخره شما که دعوت به عدالت می کنید خودت باید انصاف داشته باشی.
اگر همه به این بنیادهای اخلاقی که اهل بیت(ع) قولا و عملا به آن مقید بودند پایبند باشیم در همه سطوح بسیاری از مشکلات ما کم می شود. حب و بغض ها وعلقه های عاطفی و بغض های درونی ما باعث نشود که ما پا از جاده انصاف بیرون بگذاریم و آنجایی که باید محاسن را ببینیم، نبینیم و آنجا که باید مساوی را ببینیم، نبینیم و یا محاسن را به صورت زشت جلوه دهیم یا زشتی ها را زیبا جلوه دهیم. واقعش این است که خداوند متعال این اخلاق را بی پاسخ نمی گذارد و اثر وضعی دارد. کسی هم که انصاف به خرج دهد بنابر فرمایش حضرت علی (ع) خدا به او عزت می دهد «ألا إنّهُ مَن يُنصِفُ النّاسَ مِن نَفسِهِ لَم يَزِدْهُ اللّه ُ إلاّ عِزّا» خداوند متعال هر کسی را که نسبت به مردم از خودش انصاف به خرج دهد جز برعزت او نمی افزاید الان ممکن است یک هزینه ای داشته باشد ولی هرکسی منصف باشد مردم به او جلب می شوند و احترام او را حفظ می کنند و عزت او را حفظ میکنند و متاسفانه این هم یک بلیه ای است که به آن گرفتار هستیم.
به قول حضرت علی (ع) «قَلَّما يُنصِفُ اللِّسانُ في نَشرِ قَبيحٍ أو إحسانٍ» کمتر پیش می آید که زبان در نشر دادن یک زشتی یا نیکی کسی انصاف به خرج دهد. جایی که بدی کسی را می خواهد بگوید انصاف به خرج نمیدهد، بی انصافی میکند، جایی که میخواهد خوبی را بگوید، انصاف به خرج نمیدهد. ما این مشکل را داریم نه در بیان خوبی ها انصاف به خرج می دهیم و نه در بیان بدی ها «قَلَّما يُنصِفُ اللِّسانُ في نَشرِ قَبيحٍ أو إحسانٍ» کمتر پیش می آید که زبان در نشر و گسترش دادن زشتی یا نیکی کسی انصاف به خرج دهد.
ان شاء الله خدا به ما این توفیق را بدهد که همه ما در تمام سطوح بتوانیم بر اساس انصاف و دایره انصاف حرکت کنیم.
نظرات