لزوم پرهیز از قضاوت عجولانه
حضرت علی(ع) میفرماید: «لَو أنَّ العِبادَ حِينَ جَهِلوا وَقَفُوا لَم يَكْفُروا ، و لَم يَضِلّوا»[۱]
اگر بندگان خدا وقتی چیزی را نمیدانستند باز میایستادند و اظهار نظر نمیکردند و اقدام به کاری نمیکردند کافر و گمراه نمیشدند. این خیلی مهم است که انسان درباره چیزی که نمیداند صبر کند، عجله نکند و شتاب نکند، نه تنها در ذهنش بلکه مراقب باشد این به زبان یا به اعضا و جرایحش سرایت نکند. زیرا وقتی انسان چیزی را نمیداند، ممکن است فعلی و سخنی از دیگران ببیند در حالیکه اطلاعی از چند و چون و کم و کیف ماجرا ندارد، حال اگر در درجه اول قضاوت و داوری کند و سوء ظن پیدا کند، باعث میشود هم در مقام گفتار و هم در مقام رفتار کاری کند که به تعبیر حضرت علی(ع) یا گمراهی است یا کفر. این خیلی بیان لطیفی است، برای پرهیز از قضاوتهای عجولانه در برابر دیگران، برای پیشگیری از سوء ظن در برابر دیگران، بسیاری از ما انسانها بر اساس اطلاعات سطحی نسبت به دیگران قضاوت میکنیم، حال یک چیزی را با چشم میبینیم یا مطلبی در اطراف مطرح میشود یا مسائلی از این قبیل که باعث میشود انسان به قضاوت بیفتد، این اطلاعات نادرست یا سطحی اگر منجر به یک اقدام یا سخنی شود یا منجر به یک نوشتهای شود، دیگر قابل جبران نیست، این به تعبیر حضرت علی(ع) گمراهی است فرمود: «لَو أنَّ العِبادَ حِينَ جَهِلوا» آن زمانی که واقعا نمیدانستند مطلب برایش روشن نبود متوقف میشدند و کاری نمیکردند و حرفی به زبان جاری نمیکردند کافر نمیشدند، این مبنای کفر و گمراهی شمرده شده است، بیجهت نیست حضرت عیسی علی نبینا و آله و علیه السلام فرمود:
«طُوبَى لِمَنْ جَعَلَ بَصَرَهُ فِي قَلْبِهِ وَ لَمْ يَجْعَلْ بَصَرَهُ فِي عَيْنِهِ»[۲]
خوش به حال کسی که بصر و بیناییش را در قلبش قرار داده است، نه آنکه آن را در چشماش قرار داده.
اگر قرار باشد بصر به معنای بینایی و آگاهی در چشم خلاصه شود، چشم ظاهربین است، امروز میبیند این آقا رفته در خانه کسی، سریع یک قضاوتی میکند که هم برای خودش و هم برای دیگران مشکل ایجاد میکند، اما اگر قرار باشد با اندیشه و عقل قضاوت کند مسلما این مشکلات پیش نمیآید.
الان بسیاری از مشکلات در جامعه ما ریشهاش همین است که، بصرمان را در قلبمان قرار ندادیم، لذا میبینیم بازار شایعات زیاد است. حال مشکلات و گرفتاریها زیاد است، البته نمیخواهم بگویم مقصر کیست، فعلا در صدد آن نیستم، آن خودش احتیاج به بررسی دارد و عوامل مختلفی دارد، فارغ از اینکه چه عواملی باعث این منقصت است، هر کدام از ما به حسب تکلیف و وظیفه شخصی خودمان میتوانیم مراقب باشیم در چیزهایی که آگاهی نداریم مراقب باشیم و کسب آگاهی کنیم و بعد سخن بگوییم تا مشمول این مطلبی که حضرت علی(ع) گفتند نشویم.
حضرت علی(ع) میفرمایند:
«لَيْسَ مِنَ الْعَدْلِ الْقَضَاءُ عَلَى الثِّقَةِ بِالظَّنِّ»[۳]
با عدالت سازگاری ندارد، از عدالت دور است که کسی بر اساس اعتماد به گمان داوری کند.
این تذکر هم برای قضاوت اصطلاحی است و هم برای غیر آن. حضرت میفرمایند: الثقة بالظن، یعنی اینکه انسان بر اساس گمان بخواهد کارهایش را پیش ببرد از عدالت به دور است.
[۱] غرر الحکم و درر الکلم، ج۱، ص ۱۰۱.
[۲] مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۳۱۳.
[۳] نهج البلاغه، حکمت ۲۲۰.
نظرات