مقدمات تفسیر – سال 90 – 89

جلسه ۱۱ – PDF جلسه یازدهم مشکلات نقل شأن نزول ۱۳۸۹/۱۰/۱۲   خلاصه جلسه گذشته بحث ما در اهمیت اسباب نزول و ضرورت شناخت اسباب نزول و تأثیری که در تفسیر و تأویل آیات دارد بود، اما مسئله دیگر که لازم است به آن اشاره شود این است که شناخت اسباب نزول از چه راهی ممکن است و آیا راهی برای شناخت شأن نزول آیات و اسباب نزول داریم یا نه؟ تنها راهی که برای شناخت اسباب نزول می­توانیم ذکر کنیم روایات است، یعنی کسانی، حوادث و مناسبتهائی که موجب نزول آیه یا سوره­های قرآن شده را برای ما نقل بکنند. راه دیگری غیر از این نیست منتهی مشکلی که وجود دارد این است که روایاتی که به بیان اسباب

جلسه ۱۰ – PDF جلسه دهم عوامل تدریج در نزول ۱۳۸۹/۱۰/۰۷   بحث در عوامل تدریج در نزول قرآن بود و عامل اول را عرض کردیم که دلداری و تقویت روحیه­ی پیامبر بود. وجه دوم راهنمائی و پاسخ گویی به نیازهای مسلمین جامعه­ی مسلمین یک جامعه­ی نوبنیاد بود که تازه شکل گرفته بود و از جهات مختلف دچار مشکلاتی بود، هنوز آمادگی پذیرش مقررات جدید در آن جامعه فراهم نشده بود، بسیاری از احکام به تدریج و بعد از گذشت مدت زمانی برای مردم بیان شد و بعضی از احکام هم به صورت مرحله­ای بیان شد، اگر می­خواست همه­ی مقررات و دستورات، برای جامعه­ای که هنوز رسوبات فرهنگ جاهلی را داشت، یکجا بیان شود، پذیرش آن دستورات برای مردم مشکل

جلسه ۹ – PDF جلسه نهم نزول تدریجی قرآن ۱۳۸۹/۱۰/۰۴   اسباب النزول مقدمه: نزول تدریجی قرآن بحث اولی که مطرح کردیم بحث از وحیانی بودن الفاظ قرآن بود، اجمالاً این بحث و ادله مثبتین و منکرین این بحث را ذکر کردیم. بحث دوم از مباحثی که به عنوان مقدمات تفسیر شناخته می­شود و تأثیر مهم در تفسیر دارد، بحث از اسباب نزول یا شأن نزول است. از باب مقدمه عرض می­کنیم که در بین کتب آسمانی، قرآن از جهت نزول تدریجی، ممتاز است یعنی صحف ابراهیم، الواح موسی و سایر کتب آسمانی، همه یکجا نازل شده­اند اما قرآن به صورت تدریجی نازل شده و این مطلب، مورد اتفاق است و بر همین اساس بود که مشرکان به عیب­جویی پرداختند

جلسه ۸ – PDF جلسه هشتم بررسی ادله نبوی بودن الفاظ قرآن ۱۳۸۹/۰۹/۰۹   خلاصه جلسه گذشته گفتیم که در بحث از وحیانی بودن الفاظ قرآن دو قول وجود دارد. قول اول این بود که الفاظ قرآن هم، مانند معانی قرآن وحیانی و از جانب خدا نازل شده است. قول دوم این بود که الفاظ قرآن، نبوی است و از طرف خداوند نیست، بلکه این پیامبر بوده که معانی را در قالب الفاظ ریخته و به مردم ابلاغ نموده است. در بیان ادله قول دوم، به سه دلیل اشاره کردیم و در این جلسه بقیه ادله را بررسی می­کنیم. دلیل چهارم مبتنی بر یک قاعده فلسفی است، آن قاعده این است که: کلُّ حادثٍ مسبوقٌ بالمادّه. یعنی هر حادثی مسبوق

جلسه ۷ – PDF جلسه هفتم بررسی ادله نبوی بودن الفاظ قرآن ۱۳۸۹/۰۹/۰۷   خلاصه جلسه گذشته عرض کردیم قائلین به غیر وحیانی بودن الفاظ قرآن به چند دلیل تمسک کردند، دلیل اول ذکر شد که محصل این دلیل این بود که طبق بعضی از آیات قرآن، قرآن به قلب پیامبر نازل شده و اقتضای نزول به قلب، این است که فقط معانی و مفاهیم به قلب پیامبر نازل شود و چون قلب، راه ورود معناست و الفاظ در آن جایی ندارد لذا این مفاهیم به قلب پیامبر نازل شده و پیامبر آنها را در قالب الفاظ و کلمات قرار داده و به مردم ابلاغ کرده است و چند آیه در این رابطه ذکر شد، در پاسخ به این دلیل،

جلسه ۶ – PDF جلسه ششم نبوی بودن الفاظ قرآن تاریخ ۱۳۸۹/۰۸/۳۰   خلاصه جلسه گذشته در بحث از قول به غیر وحیانی بودن الفاظ قرآن، عرض شد که ادله ای بر این قول ارائه شده است، تقریر امروزی این قول (آنچه بر پیامبر نازل شده فقط معانی بوده و الفاظ توسط خود پیامبر ایجاد شده و قالبی شده برای معانی و مفاهیمی که بر قلب پیامبر نازل شده است ( این است که می­گویند: وحی، یک حقیقت بی صورت است ووقتی وارد قوه خیال مدرک جزئیات پیامبر می­شود، خیال او، این حقیقت بی صورت را صورت می­دهد و آن را در قالب الفاظ می­ریزد و برای مردم بیان می­کند، شاهدش هم این است که بعضی از الفاظ قرآن فصیح­تر

جلسه ۵ – PDF جلسه پنجم وحیانی بودن الفاظ قرآن ۱۳۸۹/۰۸/۱۸   خلاصه جلسه گذشته بحث ما در وحیانی بودن الفاظ قرآن­کریم و ادلة قائلین به این قول بود، در دلیل اول بیان شد درآیات قرآنی تصریح شده به اینکه قرآن سخن خداست ونسبت دادن سخن به خدا در فرضی صحیح است که جملات وکلمات از خدا باشد وگرنه در صورتی که الفاظ از غیر خدا باشد صحیح نیست که گفته شود قرآن سخن خداست. آیاتی که به این مسئله مربوط می­شد بیان شد. دلیل دوم آیاتی­ است که تصریح می­کند به اینکه قرآن به زبان عربی نازل شده­است از جمله: «انّا جعلناه قرآناً عربیاً لعلکم تعقلون» [۱] . اینکه خداوند می­فرماید: ما قرآن را عربی قرار دادیم، عربی بودن

جلسه ۴ – PDF جلسه چهارم وحیانی بودن الفاظ قرآن تاریخ ۱۳۸۹/۰۸/۱۱   خلاصه جلسه گذشته بحث در وحیانی بودن الفاظ و معانی قرآن بود. محل نزاع و بحث را مشخص کردیم. در اینکه محتوای قرآن از سوی خداوند بر پیامبر نازل شده، تقریباً تردیدی نیست. آنچه محل بحث واقع شده این است که آیا الفاظ قرآن هم مثل معنی و محتوی از طرف خدا وحی شده است یا خیر؟ دیدگاه غالب مسلمین از ابتدا تا به امروز بر وحیانی بودن الفاظ قرآن تعلق گرفته است و به حدی این دیدگاه غلبه دارد که تقریباً به یک امر ضروری بین مسلمین تبدیل شده است. اما مع ذلک از همان ایام هم کسانی بودند که منکر وحیانی بودن الفاظ شده­اند و

جلسه ۳ – PDF جلسه سوم وحیانی بودن الفاظ قرآن تاریخ ۱۳۸۹/۰۸/۰۹   خلاصه جلسه گذشته همانطور که معلوم شد علوم قرآنی را به دو بخش می­توان تقسیم کرد، یک بخش آنهایی که مدخلیت و تأثیر در تفسیر ندارند و به عبارت دیگر از علومی نیستند که مفسر به آنها نیاز داشته باشد. اما بخش دیگر از علوم قرآنی مدخلیت در تفسیر دارند یعنی مفسر به این علوم در تفسیر نیاز دارد. بحث ما مربوط به بخش دوم است یعنی در محدوده­ای از علوم قرآنی بحث می­کنیم که مفسر به آن علوم در تفسیر نیاز دارد. البته در اینکه مفسر به چه علومی نیاز دارد بحث­هایی واقع شده و اینطور نیست که مفسر فقط به بعضی از علوم قرآنی نیاز

جلسه ۲ – PDF جلسه دوم گذری کوتاه بر تاریخ تدوین کتب علوم قرآن ۱۳۸۹/۰۸/۰۴   خلاصه جلسه گذشته در جلسه گذشته منظور ذکر فضل قرآن نسبت به همه کتب و همه کلمات بود. روایاتی را بیان کردیم اما اجمال بحث ما این بود که ما در این جلسات بحثی به عنوان مقدمه­ی تفسیر یا مدخل التفسیر و آشنایی با مقدمات تفسیر خواهیم داشت. در مورد نسبت آن با علوم قرآنی عرض کردیم که به یک معنی و از منظری که مورد نظر ما است نسبت عموم و خصوص مطلق است، گرچه در بعضی از کلمات به گونه­ای علوم قرآنی تبیین و تفسیر شده است که می­تواند مساوی با مقدمات تفسیر هم باشد. یعنی علوم قرآنی در واقع بخش بیرونی